Amiantoarekin harremanetan lan egin zutenen gaixotasunak osagai horrek eragin dituela onartzea da Asviamieren egiteko nagusi bat, eta askotan auzitegietara jo behar izaten du aitortza hori lortzeko. 78 urteko Josefa I.M.-rekin ez du hain urruti joan behar izan, Gizarte Segurantzak berak onartu baitu haren pleurako mesotelioma gaixotasun profesional bat dela. Josefa I.M.-k 1955-1963 epean lan egin zuen Uranga paper fabrikan (Berrobi, Gipuzkoa), eta han paperari botatzen zizkioten talko hautsetan amiantoaren zuntzak egon zitezkeen. Ondorioz, pentsioa 2.405 eurora igoko diote Josefa I.M.-ri.
Asviamiek salatu du Gizarte Segurantzak 11 hilabete behar izan dituela terminalki gaixo dagoen emakume baten txostena ebazteko, eta ziurtatu du Osakidetzak ez duela bere lana ongi bete, ez zuelako jakinarazi Josefa I.M.-ren gaixotasuna lanaren ondorio izan zitekeela.
Hona hemen neurriaren zenbait arrazoi eta ondorio:
Atzo goizean, merkatuak irekitzean, dolarrak zazpi yuanen muga gainditu zuen, lehen aldiz da 2008. urteko maiatzetik. Arratsaldean, dolar bakoitzarekin 7,05 yuan erosi zitezkeen. Burtsek astindu handia jaso zuten, batez ere AEBetan.
Badirudielako Pekin prest dagoela bere diruaren balioa arma gisa erabiltzeko. Izan ere, esanguratsua da zazpi yuanen kopurua, azken urteetan Txinako banku zentralak yuanari jarritako gutxieneko balioa baitzen. Kopuru horretara gerturatzen zen bakoitzean, Txinako Bankuak bere dibisa erreserbaren zati bat saltzen zuen, hartara yuanak balioa berreskura zezan. Joan den ostiralaz geroztik, ordea, ez du ezer egin, eta Txinako dirua balioa galtzen hasi zen.
Ohi bezala, haserre eta txio baten bidez. Txinari dibisa manipulatzea egotzi zion, eta, bide batez, ziztada bat eman zion bere banku zentralari, interes tasak gehiago jaitsi eta dolarraren ahultzea eragin dezan: «Erreserba Federala, ikusi duzu?». Pekinek, ohi bezala, ukatu egin zuen yuana debaluatzen ari dela, eta «merkatuaren indarrei» egotzi zien erorketa. «Txinak ez du renminbia erabiliko kanpotik datozen zurrunbiloei aurre egiteko», esan zuen arratsaldean Yi Gang Txinako Bankuko gobernadoreak. «Txinak herrialde arduratsu baten gisa jokatzen du, eta, G20ko liderrek erabakitakoaren eskutik, merkatuek finkatutako truke tasarekin bat egiten du». Adierazpen horri sinesgarritasun txikia ematen diote finantza merkatuetan adituak direnek. Esanguratsua da merkataritza gerra hasi zenetik renminbiak gora egin duela AEBekiko tratua gertuago zegoela zirudienean (keinu gisa), eta behera, berriz, gatazka handitu denean. «Zazpiko muga gainditzeak erakusten du merkataritza akordio baterako itxaropena galdu dutela», azaldu du Julian Evans-Pritchardek, Capital Economics azterketa bulegoko analistak, Efe agentziak jaso duenez.
Lehenik, Trumpi erakusteko berak ere badituela arma boteretsuak merkataritza gerra bat egiteko. Halako gatazketan elkarren inportazioak zergapetzea izan ohi da modurik zuzenena, baina Txinak muga garrantzitsu bat du hor: AEBetan saltzen duena (530.000 milioi dolar, iaz) baino askoz gutxiago inportatzen duela (120.000 milioi). Hau da, tarifen bitartez ezin dio Washingtoni kalte handirik eragin.
Bigarren arrazoia praktikoagoa da: debaluazioak automatikoki merkatu egiten ditu Txinaren esportazioak, eta horrela konpentsa ditzakete AEBetan pagatu beharreko muga zergak.
Debaluazioek arriskuak ere badituztelako. Batetik, beste herrialdeetako produktuen inportazioak garestitzen ditu, eta hori kostu handia da petrolioa eta lehengai asko kanpotik ekartzen dituen herrialde batentzat. Bestetik, aldaketak ekar ditzake kapitalaren fluxuetan, eta horrek nazioarteko finantza sistema astindu. Aurreko debaluazioak, 2015ekoak, Txinatik kapital asko alde egitea ekarri zuen, eta arazoak sortu zizkion Pekini. Ihesari alde egiteko, kapital kontrolak jarri zituen indarrean, eta indarrean daude. Gainera, debaluazioak arriskuan dira dolarretan edo beste dibisetan zorpetu diren Txinako enpresentzat.
Adituek espero dute Txinak yuanaren debaluazioarekin jarraitzea, baina poliki, hartara ez izua pizteko merkatuetan, eta diru ihesa saihesteko. Txinak dolarreko 7,3 yuan espero ditu 2019 amaierarako. Gerta liteke Txinarekin lehian dauden Asiako beste herrialde batzuek ere debaluazioak sustatzea.
Ikusi ez arren, itsasoan sortzen dena kutsadura iturri handia da kostaldeko herrientzat. Europako Batzordearen azterketa baten arabera, Europako Batasunean 50.000 heriotza goiztiar eragiten ditu urtean itsasontzien kutsadurak, eta 60.000 milioi euroren osasun gastuak. Erabiltzen dituzten erregaiek arnasketan eta sistema kardiobaskularrean eragin dezakete, baita minbizia sortu ere.
Egoerari aurre egiteko, Nazioarteko Itsas Erakundeak (NIE) martxan jarriko du lege berria 2020ko urtarrilaren 1etik aurrera: itsasontziek erabili beharreko erregaia ezingo da %0,5 baino sufre kantitate handiagoa izan. Gaur egun, %3,5 da muga, errepideetako ibilgailuen muga baino 3.500 aldiz handiagoa, eta neurri horren bidez %80 jaitsi nahi dute itsas garraioak sortzen duen kutsadura. Adierazi dutenez, orain arte itsas garraioan ahalegin txikia egin da kutsadura jaisteko beste sektore batzuekin konparatuta, eta legearen bidez zuzendu nahi du egoera NIEk.
Ez da iritzi berekoa Santiago Bilbao, Anavas Euskal Ontzi Jabeen Erakundeko idazkari nagusia. Haren ustez, itsas garraioak «merezi gabeko ospe txarra du», etengabe ari baitira ahalegina egiten NIEren araudi eguneratuak betetzeko eta kutsadura mota guztiak erregulatzeko.
Kontuan izan behar da itsasontziek hondakin solidoen eta lastarako darabilten uraren bidez ere egiten diotela kalte ingurumenari, baina Bilbaok argi utzi du hondakin solidoak sailkatu eta portuetara ekartzen dituztela. Gas isuriari dagokionez, adierazi du «garraiatzen duen tona eta milia bakoitzeko gutxien kutsatzen duen garraioa» dela itsasokoa. Iritzi publikoan duen irudi zikina aldian-aldian gertatzen diren hondamendiei egotzi die: hidrokarburoen isuriei. Gainera, munduko salgaien %85 itsasoz garraiatzen direla kontuan izanik, Bilbaok aldarrikatu du «erlatibizatu» egin behar direla gertakari horiek ere.
NIEren araudiari buruz galdetuta, esan du ingurumenaren inguruko sentsibilitatea gero eta handiagoa dela, «zorionez». Argi utzi du hartzen diren neurriak «naturaltasunez» onartu behar dituztela, eta hala egiten ari dela itsas komunitatea. «Esparru guztietan zorroztasun berarekin ezartzea espero dugu».
Goranzko joera
Datozen urteetan itsas garraioa are gehiago handituko dela diote iragarpenek. Eta itsasoetan zehar dabiltzan 55.600 kargaontzi handiei beste batzuk batzen bazaizkie, nahitaezkoa dirudi isuriek ere gora egitea.
Euskal Herrian ere handitzen ari da sektorea. Bilbon 35,6 milioi tona merkantzia mugitu ziren 2018an, eta 2022rako 37,5 milioira igotzea espero dute. Gurutzaontzien trafikoa ere jarduera garrantzitsua da portu horretan.
Pasaian (Gipuzkoa), berriz, 3,1 milioi tona mugitu ziren 2018an, eta 2019ko lehen hiruhilekoan %12,8 handitu da portuko trafikoa. Baiona 2,35 milioi tonara iritsi zen iaz. Bilbaok dioenez, positiboak dira datuak: «Portuak euren inguruko jarduera ekonomikoaren termometroak dira». NIEren araudi berriak portuetako ingurumenari egingo dio mesede nagusiki, haren arabera.
Kutsadura datuek Euskal Herrian baino kezka handiagoa sortzen dute Mediterraneo itsasoaren kostaldean; herrialderik kaltetuenak Espainia, Italia, Grezia eta Frantzia dira. Mediterraneoko kostaldean dauden hirietako kutsaduraren %40 itsasotik dator, eta bi arrazoik eragiten dute hori nagusiki: batetik, herrialde horiek milioika bisitari erakartzen dituztela; bestetik, erregaien sufre maila kontrolatzeko dagoen lege ahula. Talde ekologistek mahai gainean jarri nahi dute gaia.
Gaur egun, CAF hamabi metro unitate fabrikatzen ari da Napolirako, eta, orain, beste zazpi eskatu ditu hango udalak. 2016. urtean adostu zuten bi enpresek lehen esparru kontratua, eta han jasota zegoen 60 milioi euroko zabalkuntza hori.
Bestalde, Solarisek —Poloniako autobus konpainia hori 2018an erosi zuen CAFek— 300 diesel autobus entregatzeko akordioa itxi du Erroman egoitza duen Cotral enpresarekin. Solarisek, 2016an, 360 autobus egitea adostu zuen Erromako konpainiarekin, eta kontratu berriak harreman horri jarraipena emango dio. Hiriarteko 300 autobusen hornikuntzaz gain, CAF taldeko enpresaren kontu egongo dira mantentze lanak hamar urtez; Beasaingo enpresak 117 milioi inguru jasoko ditu trukean.
Kontratu horiek ez dira CAFek Italian sinatu dituen lehenengoak. Erromako metroaren hornitzaile nagusietako bat da, eta beste zenbait proiektu ere garatu ditu Triesten, Barin eta Sardinian. Errepideko ibilgailuei dagokienez, Solarisen 1.000 ibilgailu baino gehiago dabiltza Italian zehar.
Ohitura zaharren omenaldia izan zen Georgievaren aukeraketa prozesua ere, EBko gobernuek, egun osoan bozketa prozesu batean katramilatuta ibili baitziren. Azkenean, Jeroen Dijsselbloem beste hautagaiak porrota onartu eta atzera egiteak askatu zuen korapiloa. Izan ere, azken bozketaren emaitza ez zen behar garbia izan: Georgievak biztanleen %57 biltzen dituzten estatukideen babesa zuen, eta Dijsselbloemek, berriz, %43ena. Kontua da Georgieva ez zela iritsi EBk bere buruari jarritako kopurura, hau da, biztanleen %65en babesa izatera. Kopuru hori araua ala gomendioa ote zen eztabaidan aritu ziren ministroak, baina debatea amaitu zuen Dijsselbloemen erabakiak.
Georgievaren hautagaitzak adinaren hesia gainditu behar du orain. Ekonomista bulgariarrak 66 urte ditu, eta NDFren barne araudiak dio hautatutakoan zuzendariak gehienez 65 urte izan behar dituela.
Aurretik lehia utzi zuten beste hautagaiek. Lehenik, bozketa hasi aurretik, Mario Centeno portugesak, eta haren ondoren, ikusita babes gutxi zutela, Elena Calviño espainiarrak eta Olli Rehn finlandiarrak.
Trumpen menpe
Georgievaren patua, neurri batean, Donald Trumpen esku dago orain, EBren eta AEBen arteko idatzi gabeko itun batek baitio NDFko burua europarra izan behar duela, eta Munduko Bankukoa, berriz, estatubatuarra. Gainontzeko estatuen iritziak ez du orain arte garrantzirik izan, boto sistema Mendebaldeko potentzien alde lerratuta dagoelako.
Trumpen arretagune nagusia, ordea, ez dirudi NDF, Txina baizik. Ostegunean, txio baten bidez, iragarri zuen irailaren 1ean %10eko muga zerga bereziak jarriko dizkiela gaur egun halakorik pagatzen ez duten Txinaren 300.000 milioi dolarren inportazioei. Iragarpena ustekabea izan zen, ekainaren amaieran Xi Jinping «adiskidearekin» su etena egin, eta negoziazioak berriro hastea onartu zuelako. Pekingo gobernuak atzo erantzun zion esanez aurre egingo diola «txantajeari», eta AEBek tarifa berriak ezartzen badituzte, haiek ere zigor neurriak hartuko dituztela.
Uztaila hilabete txarra zen langabeziarentzat krisiaren aurreko urteetan, baina, 2009az geroztik, langabe kopurua jaitsi egin izan da zazpigarren hilabetean, udako aldi baterako enpleguari lotutako kontratazioei esker. Iaz arte. Hamar urtean lehenengo aldiz, iazko uztailean langabe kopurua igo egin zen, krisi aurreko ohiko joera berreskuratuz. Bai iazko kasuan, bai aurtengoan, pisu handia du zerbitzuen sektoreko enplegu galerak, eta bereziki irakaskuntzaren arlokoak.
Iazko uztailean eta aurtengoan, enplegu sorrera ez da gai izan hezkuntza efektua delakoari buelta emateko. Ekainarekin, irakasle askori kontratua amaitzen zaie behin-behineko, eta ez diete kontratu berririk egiten irailean edo urrian ikasturtea hasi arte. Uztailean, sektore guztietan gutxitu da enplegua, baina zerbitzuen sektorean zenbatu dituzte langabe gehien, eta alde handiarekin gainera: ekainean baino 2.548 langabe gehiago zeuden zerbitzuetan.
Urtaroaren ajeak
Nafarroako jarduneko gobernuak, hain zuzen ere, «txartzat» jo ditu uztaileko langabeziaren datuak, baina nabarmendu du «urtaroari lotutako arrazoiek» eragin dutela igoera, «langabeziaren igoeraren zati handi bat ikasturtea bukatu duen hezkuntza sektoreari baitagokio».
Bai Nafarroako Gobernuak bai Eusko Jaurlaritzak eskatu dute uztaileko datua modu isolatuan ez hartzeko, eta urte arteko beherako joeran jarri dute begirada: hilabete arteko langabezia lau lurraldeetan igo bada ere, urte artekoa lauretan jaitsi da. Beatriz Artolazabal Jaurlaritzako Enplegu sailburuak adierazi du beherako joera hori indartzeko lan egin behar dela, dagoeneko %10etik behera dagoen tasa gehiago apaltzeko —EAEn %8,6koa da tasa INEren arabera, eta %9,6koa Eustaten arabera—.
Bestelako irakurketa egin dute sindikatuek. LABek gogora ekarri du langabeziaren igoerak bereziki emakumeak zigortu dituela, eta uztailaren amaieran andrazkoak zirela hamar langabetik ia sei (%58,5). Gainera, langabe erdiak baino gehiago 45 urtetik gorakoak ziren (%50,5). «Hain zuzen ere, enplegurako sarbide txarrena duen adina dute langabe gehienek: 45 urtetik gora», ohartarazi du sindikatu abertzaleak.
LABek adierazi du inoiz baino beharrezkoagoa dela ekintza sindikala indartzea eta «erantzun sindikal eta soziala orokortzea»: «Instituzio publikoen enplegu planak ez dira gauza egoera aldatzeko; areago, ematen du instituzioek datu estatistikoak eman besterik ez dutela egiten, prekaritatearen notarioak balira bezala». Halaber, UGTk ere esan du «oso kezkatuta» dagoela Nafarroako datu txarrekin, «ekonomiaren moteltzea erakutsi dezaketelako zenbakiok».
Nolanahi ere, Gizarte Segurantzak 27.155 afiliatu irabazi ditu iazko uztailetik: hilabete horretan izandako urte arteko bigarren daturik onena da 2007tik —datu onena iazko uztailekoa izan zen, 27.783 afiliatu gehiago izan baitziren—. Hori bai, ekainean iaz baino %7,7 kontratu gehiago sinatu bazituzten ere —ekainekoak dira azken datuak—, hamar kontratutik bederatzi baino gehiago aldi baterakoak izan ziren (%93,3).