Eusko Jaurlaritzak maiatzaren 18tik 25era atzeratu du ikastetxeak berriro irekitzeko data. Aurrez, segurtasun neurriak adostu behar direla esan dute sindikatuek.

IRUÑEA. Martxoko prezioetan hasi zen nabaritzen geldialdi ekonomikoa, eta are gehiago islatu da hori apirilekoetan. Kontsumo prezioen indizea (KPI) %0,2 jaitsi da. Oinarrizko produktuak, oro har, iazko apirilean baino %1,2 merkeago daude —2016ko uztailetik lehena aldia da urte arteko inflazioa negatiboetan dagoena—. Urtea hasi zenetik, gainera, prezioek %1,8 egin dute behera. INE Espainiako Estatistika Institutuak eman zituen datuok, atzo.

Konfinamenduaren ondorioak gehien nabaritu diren alorretan islatu da jaitsiera; bereziki, erregaietan. Azken asteetan, baina, joera moteldu egin da, sektore batzuetan jardunera itzultzearekin batera. Dena den, gasolio litroaren batez besteko prezioa 2016ko apiriletik izan duen mailarik apalenean dago.

Janarien prezioak, berriz, gora egin du. Martxokoekin alderatuta, %1; eta urte hasieratik, %2. Jantzien prezioek ere egin dute gora apirilean: %10.

Inoiz baino inbertsio publiko handiagoa egin beharko duten aroan sartu dira Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako erakundeak, eta inoiz baino bilketa urriagoa izango dute zeregin horretarako. Jakina zen bilketa atzera egiten ari zela Euskal Herri osoan, koronabirusak eragindako itxialdiak ekonomiaren geldialdia ekarri baitu. Martxoko datuek eman zuten gertatzen ari zenaren neurria, itxialdiak soilik hilabetearen erdia harrapatuta ere, foru ogasunen bilketa %7tik gora txikitu baitzen urteko lehen hiruhilekoan. Bada, gainbehera hori %16,8ra iritsi da apirileko datuak gehitu ondoren, txikizioaren abiadura bikoiztuz. Iazko lauhilekoan baino ia %17 apalagoa izan da bilketa, beraz; alegia, 770,6 milioi euro gutxiago bildu dituzte Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako ogasunek, zehazki 3.802,2 milioi euro.

Zerga guztietan nabari da COVID-19ak ekonomiari eman dion kolpea, eta lurralde guztietan, nahiz eta batzuetan besteetan baino eroriko handiagoak gertatu diren. Enplegu suntsiketa martxotik apirilera 23.200 afiliatu gutxiago dago Gizarte Segurantzan, Hegoaldean galera handiak eragin ditu bilketan, baina zerga zuzenez harago, BEZa izan da atzera gehien egin duena. Komertzioa itxita egon denez, eta oraindik ere kontsumitzeko zailtasun handiak daudenez, %40 inguru gutxitu da zerga hori Gipuzkoan; Bizkaian %30etik gora, eta Araban, ia %22. Gipuzkoa da, halaber, zulo handiena egin duena bilketaren kutxan urteko lehen lau hilabeteak aintzat hartuta, guztira %24,4 apaldu baita kopurua (273 milioi gutxiago); Bizkaiak %14,8 egin du atzera (426,6 milioi gutxiago); eta Arabak, %12,3 (70,7 milioi gutxiago).

Errenta zergan eta sozietate zergan ere jaitsierak dituzte ogasun guztiek. Bizkaiak esplikatu du errenta zergaren kanpaina ekainera arte luzatzeak azaltzen duela hein batean zerga zuzenetan izan duen %8,8ko gainbehera. Horien artean, sozietate zergan %17,6 gutxiago bildu du. Ogasunak dio autonomoek eta enpresa txiki eta ertainek egin behar dituzten martxoko eta apirileko hainbat ordainketa ekainera atzeratu direla, eta horrek areagotu duela gainbehera. BEZarengatik 2019an baino azkarrago egindako 65 milioi euroren itzulketak ere aipatu ditu azaltzeko zenbaki orokorrek islatu dutena baino apur bat hobea dela egoera, beltza izanagatik.

Aurreikuspen kezkagarria

Aldundiek uste dute urtearen amaieran %20-25 gutxiago bilduko dutela, 3.000 milioi inguru. Nafarroak ere kopuru zehatz bat eman du: 818 milioi gutxiago, -%20.

Gipuzkoako Foru Aldundiak jada atera ditu guraizeak: UFFF Udal Finantzaketarako Foru Funtsa %20 murriztuko du —107 milioi euro guztira—. Garrantzi handiko erabakia da, bereziki udalerririk txikienenentzat, diru sarreren %60 inguru funts horretatik lortzen dituztelako.

Gaur bilduko da Jabier Larrañaga Ogasun diputatua lurraldeko alkateekin, eta aurkako ahots ugari entzun beharko ditu. Izan ere, 88 alkateetatik 55ek eskatuko diote atzera botatzeko funtsa txikitzeko «alde bakarreko erabakia». Kopuruari eustea nahi dute, eta zergetan bilduko ez dena hiru urteko epean itzuli ahal izatea. Gainera, hogei milioiren diru laguntza nahi dute, gain kostuei aurre egiteko. Sinatzaileak EH Bildukoak eta independenteak dira.

ELAk uste du koronabirusaren aurkako borroka eragiten ari den krisi ekonomikoari aurre egiteko zerbitzu publikoak indartu behar direla, eta horrek derrigorrezkoa egiten duela diru sarrera publikoak handituko dituen zerga erreforma bat, errenta handiek eta enpresek gehiago ordain dezaten. Baina ELA eta beste sindikatuak ez dira zerga sisteman aldaketak egin beharko direla uste duten bakarrak. Confebaskek ere eskatu du aldi baterako errenta zerga eta sozietate zergak handitzea. Ahalegin hori «krisia ondoen jasaten ari direnen bizkar egon behar da, enpleguak eta mozkinak mantentzen dituztenen eta errentarik handienen bizkar». Mitxel Lakuntza ELAko idazkari nagusiari interesgarria iruditu zaio Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako patronalaren eskaera. «Ikusiko dugu zer ibilbide duen, baina nola egongo dira Confebasken, zerga igoera eskatzeko». Lakuntzaren arabera, patronalak ELAren bidea aitortu du, «ez duelako beste biderik ikusten».

Benetako Irteera izeneko agiria landu du ELAk, koronabirusaren krisia dela-eta sindikatuak egin dituen proposamenak biltzeko. Datorren astean du aurkeztekoa, baina aurretik sindikatuko buruek zertzelada batzuk eman dituzte, Argia astekariko Onintza Irureta eta Lander Arbelaitz kazetariei atzo arratsaldean eskainitako elkarrizketa telematikoan.

Lakuntza «oso kezkatuta» azaldu zen krisiari euskal erakundeek emandako erantzun «oso eskasarekin». Uste du agerian geratu dela 2008ko krisiaren ondoren hartutako «zerbitzu publikoen murrizketa politiken porrota», bereziki zaintzaren arloan. Sindikatuak jada eskatu du adinekoak zaintzeko zentro guztiak publiko egiteko, eta garbiketa eta anbulantziak ere zerbitzu publiko bihurtu nahi ditu. Eskaera horri heldu zion atzo Maialen Aranburu Ekintza Sozialeko idazkariak ere: «Txaloekin ez da nahiko, aitortza egin, eta lan eta bizi baldintzak duinak eskaini behar zaizkie».

Mobilizazioaren bidea hautatu du ELAk —«ez da gauza bera mobilizatu den herrialdea, eta mobilizatu ez dena»—, baina EH Bilduri eta Elkarrekin Podemosi ere bota die erronka Lakuntzak. «Ezker politikoak interpelazioa behar du, polarizazioa behar du. Gure alternatibek behar dute nork jasoa instituzioetan. Orain arte ez dituzte behar bezala jaso, eta orain aukera dute».

Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako ogasunek 770,6 milioi euro gutxiago batu dute 2020ko lehen lauhilekoan, koronabirusak jarduera ekonomikoan izan duen eraginagatik.

Bizkaiko Foru Aldundiak iaz baino % 14,8 gutxiago bildu du apirilera arte. 2020an, 2.457,6 milioi euro bildu ditu Bizkaiko Foru Aldundiak Zerga Itunduen bidez.

Balio erantsi gutxiko produktua izanagatik, errentagarri bihurtu da egungo jokalekuan. Maskarak behar-beharrezkoak bilakarazi ditu COVID-19ak, eta euskal enpresa batzuek azkar mugitzen jakin dute. Mondragon taldeko Bexen Medicalek martxan dauka jadanik Etxebarrian (Bizkaia) hilero hamar milioi maskara ekoizteko instalazioa. Hernaniko kooperatibak Cikautxo enpresaren areto zuri batean dituen lerroak ez dabiltza gaitasunaren %100 oraindik, baina merkatuan jarriko dituen maskarak pilatzen ari da egunotan.

Fabrika ez dute gaur inauguratuko, Salvador Illa Espainiako Osasun ministroak atzo esan zuen moduan, baina Aretxabaletako (Gipuzkoa) Mondragon Assemblyk denbora errekor batean Txinan egindako hiru makina lanean ari dira dagoeneko, proba fasea gaindituta. Denbora luze baterako kontratua egin du Bexenek Espainiako Gobernuarekin, eta haren hornitzaile izango da.

Soilik Etxebarrian ekoitziko diren maskara kopurua kontuan hartuta, Euskal Herria erreferentzia bihurtu da sektorean, Europa osoan. Baina esparruko eragile gehiago daude jada euskal enpresen artean. Gasteizko Grado Cerok Jundizko bere instalazioak egokitu ditu maskarak egiteko. Zazpi makina erosi ditu Txinan bi milioi euroko inbertsioa eginda, eta 42.000 maskara ekoitziko ditu orduero egun gutxi barru. Grado Cerok 85 langile ditu, eta hondeatzeko makinentzako osagaiak egiten ditu.

Ezin da ahantzi, bestalde, Zamudioko (Bizkaia) Sibol enpresa aspaldian ari dela maskarak ekoizten; bada, bere ekoizpena halako hiru egiten ari da pandemia dela eta. Babes handiko maskarak egiten ditu Bizkaiko Parke Teknologikoan. Iberiar penintsulan segurtasunik goreneko maskarak ekoizten dituen enpresa bakarra da, eta Europan bakarrenetakoa. Maskaraz gain, mota guztietako babes ekipamenduak eta sistemak garatzen ditu.

Sektoreko poloa

Euskal Herria maskaren sektoreko poloa bihurtzeko bidean da, beraz, hiru enpresak ekoizpen handia lortuko dutelako, eta ezin delako baztertu maskarak ekoizteko lerro gehiago zabalduko direla aurki. Aurretik esanda doa: koronabirusa amesgaiztorik okerrena da industriaren zatirik handienarentzat, ekoizpenerako eragin dituen arazo larriez gain, merkatu globalak moteldu edota erabat geldiarazi dituelako. Baina gutxi batzuek jakin dute egoera berrira moldatzen.

Eusko Jaurlaritzak ekainerako ordaindu nahi ditu autonomoei agindutako diru laguntza guztiak, baina lehen ordainketak maiatzaren amaieran egiteko asmoa dutela adierazi du Beatriz Artolazabal Enplegu eta Gizarte Politikako sailburuak. Ordainketa bakar bat egingo du gobernuak, hiru mila eurokoa gehienez.

Laguntza horren 16.000 eskaera baino gehiago jaso ditu azken asteetan Lanbidek, baina horietatik 4.000 inguru errepikatuta daude. Ondorioz, Lanbide 12.418 eskabide aztertzen ari da; dena den, horietatik askok ez dute euro bakar bat ere jasoko, ez baitituzte betetzen Jaurlaritzak jarritako lau baldintzak: langilea Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan erroldatuta egotea eta bertan bizitzea; negozioa hiru lurralde horietako batean edukitzea; koronabirusaren ondorioz etendako jardueran esklusiboki aritzea; eta jarduera egiteko beharrezkoa duen egoitzaren maizterra izatea. Beste baldintza bat ere balegoke: beste erakunde baten laguntza ez jaso izana; esaterako, foru aldundiek onartutakoak. «Jendeak aukeratu egin beharko du, laguntzak ez baitira bateragarriak». ohartarazi du Borja Belandia Lanbideko zuzendariak.

Artolazabalen arabera, azkenean laguntzak jasotzeko eskubidea duten «ia guztiek» jasoko dute laguntza. 7.000 lagun inguru izango dira, eta batez beste 2.500 euro jasoko dituzte.

Hasieran, hiru milioi euro jarri zituen Jaurlaritzak, eta asmoa zen eskaera egin eta baldintzak betetzen zituzten lehenengoen artean banatzea laguntza. Eskatzaileak bizkor aritu ziren, eta horrek eragin zuen Lanbideren webgunea erabat blokeatuta egotea. «Hutsak egin ditugu, eta barkamena eskatu dugu», onartu du Artolazabalek. Kopuru apalegia izan da huts horietako bat, eta, ondorioz, beste hamahiru milioi euro jarriko ditu gobernuak: hamasei milioi, guztira.

Kultura eta enpresa txikiak

Lanbidek beste laguntza programa bat zabaldu du, kultur arloko langileentzat. Asteartean ireki zuten eskaerak jasotzeko epea, eta bi astez iraungo du zabalik. Kopuru mugatua jarri du gobernuak, 2,5 milioi euro, eta iragarri du ez duela gehiago jarriko, «baliabideak mugatuak direlako», Belandiaren arabera. Uste du 2.000 lagunek jasoko dutela laguntza.

Turismo, Merkataritza eta Kontsumo Sailak, berriz, hamabost milioi euro jarri ditu pandemiaren ondorioen eragin zuzena jasan duten ostalaritzako eta turismo sektoreko beste enpresa txikiak laguntzeko. Dirua erabili ahal izango dute lokalaren hipoteka edo alokairua ordaintzeko, krisi aurretik erositako produktu galgarriak finantzatzeko, eta saldu gabeko stocka konpentsatzeko. Sonia Perez sailburuak azaldu duenez, testua amaitzen ari dira, eta baliteke datorren asteko gobernu kontseiluan onartzea.

Espainiako Gobernuak hurrengo asteotan onartuko duen gutxieneko errentak aldaketak ekarriko dizkio Hego Euskal Herriko babes sistemari. Beatriz Artolazabal Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Politikako sailburuak baieztatu duenez, Gizarte Segurantzaren bidez banatu nahi du errenta hori Espainiako Gobernuak, eta, hortaz, euskal herritarrek ere jasotzeko eskubidea izango dute. Hori dela eta, osagarriak bihurtuko dira gaur egun Hego Euskal Herrian banatzen diren oinarrizko bi errentak: DSBE diru sarrerak bermatzeko errenta Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, eta errenta bermatua Nafarroan.

1989an sortu zuen Eusko Legebiltzarrak DSBEaren aurrekaria, gizarteratzeko gutxieneko errenta, beste diru sarrerarik ez zuten herritarrei gutxieneko errenta bat bermatzeko. Atzeraldi Handiak gogor jo zuen, eta 2015eko maiatzean 66.373 lagunek jaso zuten; baina azken urteetan kopurua jaitsi da, eta 2019 amaieran 52.455 ziren. Koronabirusaren krisiak, ordea, beharrak handitu ditu, eta apirilean 53.274 ziren, martxoan baino 883 gehiago.

1999an sortu zuen Nafarroak gizarteratzeko errenta, baina aurretik ere eman zituen laguntza batzuk besterik ez zutenei. Uxue Barkosen gobernuak 2016an bultzatutako azken erreformaren ondoren, errenta bermatua du izena, eta ia 16.000 lagun ari ziren jasotzen 2019 amaieran.

Artolazabalek azaldu duenez, hasieran Espainiako Gobernuaren asmoa zen gaur egun indarrean zeuden errenta autonomikoak osatzea, baina azken asteetan planteamendua aldatu du Jose Luis Escriva Gizarte Segurantzako ministroak, eta orain kontrakoa da helburua: erkidegoek osatu ahal izatea Gizarte Segurantzak emango duena.

Errenta handiagoa

Madrilek artean ez du zehaztu zenbateko laguntza emango duen, ezta zer baldintza bete beharko dituzten errenta jasotzeko. Baina orain arte plazaratu diren kopuruak txikiagoak dira Hego Euskal Herrian ematen direnekin alderatuta, bizitzaren kostua, oro har, handiagoa baita hemen. Horrela, El Mundo egunkariak aurreratu zuen 462 euro jasoko zituela bakarrik bizi denak. EAEn, berriz, 694 eurokoa da gutxieneko saria, eta 637 eurokona, berriz, Nafarroan.

Jaso beharreko kopuruak handitzen dira familia unitatean kide gehiago badaude, eta handiagoak dira erretiratuen kasuan —lautik bat dira pentsio txikiak dituztenentzat—. Kopuru horiek, edonola ere, gehienezkoak dira; hau da, herritar batek 300 euroko diru sarrera badu ordu batzuk soilik lan egiten duelako, bere bizikidetza unitateari dagokion kopururaino osatzen diote sarrera administrazioek.

Kupo handiagoa

Espainiako Gobernuaren asmoa da gutxieneko errenta maiatzaren amaierako ministro kontseilu batean onartzea, eta ekainean ordaintzen hastea. «Oso epe estuak» iruditzen zaizkio horiek Artolazabali, gai konplexua dela argi erakutsi baitu nolako arazoak izan zituen Lanbidek haren kudeaketa hartu zuenean, Patxi Lopez lehendakari zenean. Gainera, aurretik zehaztu behar dute nola osatuko diren erkidegoen errentekin eta nork kudeatuko dituen.

Finantzaketaren auzia ere konpondu beharko dute Gasteizek eta Iruñeak Madrilekin. Gaur egun, Eusko Jaurlaritzaren eta Nafarroako Gobernuaren aurrekontuek ordaintzen dituzte Hegoaldeko errentak, baina aurrerantzean pisurik handiena Gizarte Segurantzaren aurrekontuak hartuko du bere gain. Horrek ekarriko du diru gutxiago jarri beharko dutela zuzenean Jaurlaritzak eta Nafarroako Gobernuak.

Baina zeharka ere jarri beharko dute dirua; izan ere, Jaurlaritzaren kupoa eta Nafarroaren ekarpena handitu egingo dira, Espainiako Gobernuak aurrekontua handitu beharko baitu errenta hori ordaindu ahal izateko.

Ibilgailuen azterketa: EAEko Ibilgailuen Azterketa Teknikoen geltokiek milaka gidariren deiak jaso dituzte konfinamenduan iraungi baitzaie ibilgailuen azterketa.