Arcelor Mittalen fabrika uztailaren 31an itxiko du, eta egun dituen 14 langileetatik, hiruri beste lanpostu bat emango die,eta 11ri kontratua desegingo zaie.

Espainiako ekonomiak koronabirusaren krisiaren eragina salatu zuen, eta % 5,2 egin du atzera lehen hiruhilekoan (1970ean hasi zena), INEren arabera.

Autoak erosteko laguntza publikoen ondoren, leihoak eta etxetresnak berritzeko laguntzak jarri ditu indarrean Eusko Jaurlaritzak, EEE Energiaren Euskal Erakundearen bitartez. Bihartik aurrera, 1.500 eurorainoko laguntza publikoa jasoko dute beren leiho zaharrak aldatu eta energia kontsumoa jaisten duten leiho berriak erosiko dituztenek. Kontsumo txikiko etxetresnen erosketa ere lagunduko du EEEk, gehienez 130 eurorekin.

Iñigo Ansola EEEko zuzendariak atzo azaldu zuenez, 2,5 milioi jarriko dituzte leihoak berritzeko eta beste hainbat etxetresnak ordezkatzeko. Uztailaren 1eko goizeko zortzietatik aurrera erositako produktuek jasoko dute laguntza, azaroaren 30era arte edo dirua bukatu arte. Ansolaren arabera, laguntza publikoen bitartez energia kontsumoa aurreztu nahi dute, eta, aldi berean, bultzada ekonomikoa eman leihoen eta etxetresnen sektoreei.

Leihoak berritzeko planari dagokionez, isolamendu termiko handiko leihoek jasoko dute laguntza. Leihoak erostearen eta jartzearen kostuaren %25 hartuko du bere gain EEEk, baina gehienez 1.500 euro etxe bakoitzeko. Ansolak kalkulatu duenez, 2.000 leihoren aldaketa finantzatu ahal izango dute diru horrekin.

2.000 etxetresna

Etxetresnen kasuan, 2.000 ordezkapen finantzatuko dituztela aurreratu du Ansolak. Tresna berrien %25 jarriko du Jaularitzak, baina gehienez 130 euroko laguntza publikoa jasoko du tresna bakoitzak. A+++ mailako hozkailuek, izozkailuek, ontzi garbigailuek eta lehorgailuek 130 euro izango dituzte gehien jota, eta ehun eurokoa A++ eta A+ mailakoek.

Laguntzak ontzat jo ditu ACEPV Araba, Bizkai eta Gipuzkoako etxetresna saltzaileen federazioko presidenteak, Jon Saenzek. Azaldu duenez, gain behera doan sektore bat da, 2010az geroztik denden %52 desagertu egin baitira. 400 saltoki geratzen dira orain. 2018a eta 2019a urte txukunak izan dira, salmentak %5 handitzea lortu eta krisi aurreko mailara itzuli direlako. Itxialdia amaituta, eskariak asko handitu dira.

Bizkaiko golkoan ez da aspaldi egon aurten adina antxoa. 2020ko kanpaina ez da ona izan arrantzaleentzat, baina datozen urteetarako itxaropena pizteko moduko datua da atzo AZTI zentro teknologikoak emandakoa: 330.000 tona antxoa inguru daude, 1987. urtean Bioman ikerketa egiten hasi zirenetik kalkulatu duten kopururik handiena. Beraz, aise gainditzen dira espeziearen iraunkortasuna bermatzeko gutxieneko 21.000 tonak.

Bizkaiko eta Gipuzkoako ontziek, ordea, 4.600 tona soilik harrapatu dituzte, joan den urtean baino 3.900 gutxiago. Merke saldu dute, gainera: 1,38 euroan kiloa —iaz, 1,62 euroan—. Nagusiki Kantabriako eta Asturiasko portuetan deskargatu dute.

Hainbat faktoreren ondorioa izan da gutxiago harrapatzea. Batetik, normalean baino hilabete gutxiago iraun du kanpainak; COVID-19a dela eta, arrantzan beranduago hasi ziren —apirilaren 20an—, eta, prezio apalen ondorioz, ontzi askok antxoa utzi eta hegaluzea arrantzatzeari ekin diote, goiz agertu baita.

Bestetik, arrantzaleek harrapatu duten antxoa txikia izan da, eta ez da aurtengo kontua. Datuek diotenez, geroz eta txikiagoa da Bizkaiko golkoko antxoa: azken hamarkadan, batez beste, 2,5- 3,3 gramo murriztu da antxoa unitatearen pisua. AZTIko arduradunek azaldu dutenez, «faktoreen konbinazio baten ondorioa izan liteke» hori: antxoa gehienak urtebetekoak dira; ugaritasun handiaren aldeko baldintzek adin bereko antxoa txikiagoek bizirik irautea ahalbidetzen dute; eta tenperaturaren igoerak banakoak txikiagoak izatea eragiten du.

Tamainak eragina du prezioan. Antxoa espezie garrantzitsua da arrantzaleentzat, haien diru sarreren %30-40 etor daitezkeelako espezie horretatik, eta hala azaldu zuten atzo Bittor Oroz Eusko Jaurlaritzako Nekazaritza, Arrantza eta Elikadura Politikako sailburuordeak eta Rogelio Pozo AZTIko zuzendari nagusiak.

Arrantza kuotak

Orozek esan zuen Bioman ikerketaren emaitzak «historikoak» direla, «oso onak», baina tamainaren gaiarekiko kezka adierazi zuen. Izan ere, antxoa txikia freskoan saldu ohi da, baina kontserbekin lan egiten duten enpresek handia behar izaten dute; horregatik nahiko lukete handiagoa izatea. Kiloko 30-32-35 aleko tamainako antxoa da arrantzaleek kontserba enpresei saltzen dietena, eta aurten arrantzatutakoa kiloko 48-50 alekoa izan da batez beste.

Datozen urteetako garapenaren arabera erabakiak hartu beharko direla esan du sailburuordeak, eta ontzi bakoitzari kuota bat ezartzea proposatu.

Aurten nahiko gertu aurkitu dute antxoa arrantzaleek, eta harrapatu ere azkar egin dute. Orozek azaldu zuenez, flotaren artean kuotak banatu gabe, denek ahalik eta azkarren eramaten dute arraina portura. «Zuk egiten ez baduzu beste batek egingo duelako. Ontzi bakoitzak kuota bat ezarrita edukiko balu, bere burua kudeatuko luke, eta erabaki antxoa handiagoaren bila joan edo txikiarekin konformatu».

Neurri politiko hori hartzeko beharraz jardun zuen, berdelarekin, txitxarroarekin eta atun gorriarekin egin zen bezala. Espainiako Gobernuak du horretarako eskumena.

AZTIk antxoa helduen kopurua neurtzeko egiten du Bioman kanpaina urtero, Eusko Jaurlaritzak eta Europako Batzordeak finantzatuta. Orain, Frantziako Ifremer itsas ikerketako institutuak egiten zuen Pelgas kanpaina bertan behera geratu zela eta, AZTIren ikerketakoak dira 2021eko harrapaketa kuotak gomendatzeko erabili ahalko diren datu zientifiko bakarrak.

Renfek aurrera egin du bere tren sarea berritzeko abiatu duen adjudikazio prozesuetan, baita pandemia garaian ere, eta 258 milioi euroko eskaera egin dio Beasaingo CAF trengileari. 37 tren egiteko kontratu handi bat da, baita haien mantentze lanak egitekoa ere hainbat urtez. 2016an, Talgori AHT esparruko mendeko kontratua eman zionetik, Renfek ez zuen besterik atera lehiaketara; harik eta Euskal Herrian eta Espainiako iparraldean ibiliko diren 37 tren erosteko urratsa egin duen arte. Oraingoan CAFen txanda izan da.

«Trenen eraginkortasuna eta segurtasuna hobetzeko helburuarekin» egiten ari da tren multzoaren berrikuntza Renfe. Bide estuko 31 eskatu dizkio CAFi, eta horietatik 26 elektrikoak. Beste bostak hibridoak egingo ditu Beasaingo enpresak, argindarrez eta diesel motorrez ibiltzeko. Gehienez orduko 100 kilometroko abiaduran ibiltzeko dira tren horiek, bi edo hiru bagoirekin. Bizikletak eramateko diseinukoak dira, gainera, espazio handikoak.

Renfek esan du eskaera horri esker bere tren multzoaren batez besteko urteak 28tik hamabostera murriztuko direla. CAFekin egingo duen kontratuan, sei tren elektriko eta hibrido bat gehiago erosteko aukera jasoko dute aldeek. Halaber, euskal enpresak egingo dituen beste sei trenak, aldirikoak, Madrilen ibiliko dira, Guadarramako mendilerroan barna. Bere trenen mantentze lanetan ariko da CAF, baina ez tren guztietan. Lan horren zati bat Renfek gorde baitu beretzat.

CAFek lortutako kontratua pisu handikoa da, baina Renfek konkurtsora atera dituenen artean badira beste hiru dezente handiagoak. Aldirietako 211 trenen erosketa eta haien mantentze lana jasotzen duena da handiena: 2.756 milioi euro. Aurrerago iritsiko dira beste bi adjudikazio ere, 474 milioi eurokoa bata, eta 1.322 milioikoa bestea.

Bombardier Trapagaran

Gauzak horrela, CAF eskaera poltsa gizentzeko bidera itzuli da indar handiz. Aurreko astean Amsterdamerako eta Stockholmerako garatzen ari den proiektuak zabaltzeko akordioak iragarri zituen, eta beste kontratu bat eskuratu duela jakinarazi zuen, Napolirako metro unitateak hornitzeko. Hiruren artean ehun milioi euroren eskaerak eskuratu zituen. Orain, berriz, koronabirusaren osteko kontraturik handiena lortu du, eta geldialdiak eragindako zuloa estaltzen hasteko urrats handia egin du.

CAFena ez zen izan atzo trengintzak Euskal Herrian utzitako albiste on bakarra. Bombardierrek Trapagaranen (Bizkaia) duen fabrikak argiago ikusten baitu bere geroa atzodanik. Kanadako konpainiak iragarri zuen bi kontratu egin dituela Frantziako SNFCrekin, eta horiei esker 27 tren egingo dituela Normandiarako. 407 milioi euroren balioa dute bi kontratu horiek, eta trenen propultsio sistema Trapagaranen egingo dute. Hala, pandemiaren aroa igarotzeko modurik onena aurkitu du Bizkaiko plantak. Birusa bakarrik ez, Frantziako Alstomek Bombardier erosteko prozesuak zalantza ugari sortu baititu plantaren geroaren inguruan. 200 bat langilek jarduten dute Trapagarango fabrikan, eta eskara horiek lan karga bermatuko diote tarte baterako.

Urte hasieran Frantziako Alstomek Bombardier erosi duela jakinarazi zuten enpresok, 6.200 milioi euroren truke. Urtebete lehenago, Alstom Alemaniako Siemensekin uztartzeko saioa egin zuten, baina Europako Batzordeak galarazi egin zuen operazio hori, lehiaren aurkakoa zelakoan. Bruselak martxan dagoen salmenta eragotziko ez balu, Bombardier Alstomen esku geldituko litzateke aurten. Analisten arabera, trabarik ez du jarriko orain Europako Batzordeak, salmenta hori iazko bat egitea baino apalagoa baita zenbakien aldetik. Bruselak uztailaren 16ra arte dauka operazio hori baimentzen ote duen jakinarazteko.

2010etik egoera gogorra bizi izan duen sektore bati laguntzea da laguntza horiek helburu nagusia. Guztira, 2,5 milioi euroko bonoak helaraziko dira.

Euskal Herriko arrantza-ontziek 4.600 tona antxoa harrapatu dituzte, eta merkatuan batez beste izandako prezioa iazkoa baino baxuagoa izan da, AZTIren arabera.

Iruñeko Lehen Auzialdiko 5 eta 7 zenbakiko epaitegiek bi hipotekatan ezarritako klausulak indargabetu dituzte gardentasun faltagatik eta neurrigabeak izateagatik.

Bruselak estatu laguntzen inguruko arautegi berria onartu du aldi baterako, COVID-19aren pandemiak eragindako krisi ekonomikoak ez ditzan aurrean eraman industriaren hainbat motor nagusi Europan. Eta asteon iritsi da enpresen arteko lehiari eragiten dion ate hori zabaltzearen lehen operazio handia: Lufthansa. Europako Batzordeak 9.000 milioi euroko estatu laguntzak onartu dizkio Berlini, konpainia hori eta bertan aritzen diren milaka langileren enpleguak erreskatatzeko. Alemaniako Gobernuak hegazkin konpainiaren %20 bereganatuko du, eta enpresak hiru urte izango ditu parte hartze hori erosteko atzera.

Birusak hegalak moztu dizkio Lufthansari, gainontzeko aire konpainiei bezala, baina Alemaniako konpainia handiak Alemaniako Estatu handia dauka atzean babak eltzetik ateratzeko. Ikusteko dago lurrean dauden beste konpania batzuek ba ote dituzten atzean aireratzeko moduko laguntzak emango dizkieten estatuak.

Izan ere, norberaren enpresak salbatzeko indarrean sartu den Europako arautegiak baldintza berak jartzen dizkie estatu kideei, baina haiek ez dute gihar ekonomiko bera beren enpresa ikurretan esku hartzeko. Ondorioa da krisia atzean utzi eta susperraldia hasten denean enpresa batzuek besteek baino baldintza hobeak izango dituztela lehiatzeko; kapitalizazio sendo batek ematen duen arnasari esker, pandemiaren aurretik zegoen merkatuaren itxura aldatzeko gai izan daitezke, kuota eta posizioak irabazita, laguntza eskasagoak jasotakoen bizkar.

Estatu laguntzen inguruko arautegi berria eliteko kirolariei EPOa hartzeko aldi baterako baimena ematea bezala da, finean. Kontua da denek ez dutela diru bera dopinez aritzeko. Bruselan badakite zein den Txinako konpainia handiek duten abantaila munduko merkatuetan aritzeko; esaterako, CRRC trengintzako erraldoiak merkatu kuota handia eskuratu du proiektu garestiak finantzatzeko duen bermeari esker: Pekin da berme hori. Frantziako Alstomek eta Alemaniako Siemensek bat egiteko prozesua jarri zuten martxan iaz, CRRCri aurre egiteko munduan, eta gauzak nola diren: Lufthansaren erreskatea baimendu duen Lehia komisario berak galarazi zuen ezkontza hori, lehiaren arauak urratzen zituelakoan. Beasaingo CAFen ospatu ote zuten ez da ezaguna; motiborik bazen…

Euskal enpresen kezka

Euskal enpresetan bai baitago kezka beren lehiakideek jaso ditzaketen estatu laguntzak direla eta. Mondragon taldeko presidente Iñigo Uzinek onartu dio egunkari honi «oso gertutik» erreparatzen ari zaizkiela operazio horiei, gaur egun merkatuko lider diren euskal enpresa batzuentzat kalte izan daitezke eta. «Lur jota zeuden enpresak zutik jarri dituzte. Ez da berria. Eta arriskutsua da, bai, krisiak etortzen direnean merkatuko posizioak alda daitezkeelako».

Ez alferrik, estatu kideen 120 eskaera inguru onartu ditu Bruselak koronabirusarekin lotutako estatu laguntza bereziak direla eta; 27en ogasunak ia bi bilioi euroren bermeak, maileguak, donazioak eta bestelako laguntzak ematen ari zaizkie enpresei. Bada, kopuru horren erdia Alemaniako enpresentzat da; %17 Frantziakoentzat, eta %15 Italiakoentzat. Margrethe Vestager Lehia komisarioak berak onartu du Europako barne merkatuan lehiaren orekari eragingo diola horrek.

Eta timing-a zer den: Lufthansa bai, Naval ez. Aurreko urtean betiko itxitako Sestaoko ontziolako beharginek behin eta berriro eskatu zuten erreskate publiko bat, eta behin eta berriro erantzun zien Arantxa Tapia Jaurlaritzako Ekonomiaren Garapenerako sailburuak ezin zela. «Garbi esan behar dugu: ez da posible, ez erreskatea eta ez publifikazioa: Europako Batasunak eragozten du». Naval zabalik balego, agian aukera bat luke orain, arautegi berriari esker. Jakina, ahal izatea eta nahi izatea ez dira gauza bera. Administrazioak aitzakia bat gutxiago luke behintzat.

Denborarekin, errepideetan zuloak azaleratu ohi dira, baldin eta asfaltatzen eta egoki mantentzen ez badira. Uneotan, bi zulo handi ageri dira Nafarroako errepide sarean: batetik, behar baino diru publiko gutxiago jarri da mantentze lanetarako; bestetik, azken hamarkadan mila milioiko inbertsio defizita dagoela kalkulatu du gobernuak. Horregatik, Bernardo Ziriza Lurralde Kohesioko kontseilariak proposatu du bost errepidetan kamioiei bidesariak jartzea. Parlamentuan, PSNk, Geroa Baik, EH Bilduk, Ahal Dugu-k eta Ezkerrak bat egin dute.

Politikoki bidea libre izan dezake gobernuak, baina Gipuzkoaren adibidea dator gogora. Gobernuak ez du oraindik bertako garraiolarientzako konpentsazio neurriez hitz egin, baina Geroa Baik azpimarratu du bertako enpresak bi aldiz ez zigortzeko formulak bilatu behar direla. Hain zuzen, horrek buruko min franko eragin dizkio Gipuzkoako Aldundiari, 2018an N-1 eta A-15 autobideetan 3,5 tonatik gorako ibilgailuei ordainsaria ezarri zienetik. Foru arauak tokiko garraiolariei saria apaltzeko sistema bat ezarri zuen, baina EAEko Auzitegi Nagusiak bi aldiz baliogabetu du, Europako Batasuneko legedia urratu eta kanpoko garraiolarien aurkako bazterketa dela iritzita. Gorenak izango du azken hitza.

Nafarroako Gobernuaren planteamendua ustekabean etorri da. Alarma egoera ezarri aurreko astean, iragarri zuen N-121 errepideko tuneletan ibilgailu astunentzako ordainsariak jarriko dituela, «disuasio neurri gisa». Aspalditik, N-121ak zeharkatzen dituen herrietako biztanleak eta udalak protesta ugari egin dituzte kamioien joan-etorri handiaren aurka, eta proposamena errealitate horri loturik zegoela zirudien.

Haatik, maiatzaren 15ean, gainerako errepide nagusietara zabaldu zuen kamioiei bidesariak jartzeko planteamendua: A-15 Leitzarango autobidean, A-10 Sakanako autobidean, Altsasutik Ziordiara arteko A-1 autobidean, eta Castejon eta Cortes arteko A-68 autobidean. Nafarroa ekialdetik mendebaldera zeharkatzen duten Bideko eta Pirinioetako autobideak bidesarietatik libre geratuko lirateke, kontzesio enpresei ibilgailu kopuruaren arabera ordaintzen dielako; Tuteratik Irurtzunera arteko AP-15ean, berriz, bidesaria badago.

EBko 2004ko zuzentaraua oinarri hartuta, «erabiltzen duenak ordaintzen du eta kutsatzen duenak ordaintzen du» printzipioari erreparatu diote, Zirizaren esanetan. Europako Batasunean, ahalmen handiko errepideetan «guztiz hedatua» dago ibilgailu astunei bidesariak jartzea: %100ean Alemanian, Herbehereetan, Portugalen, Txekian, Belgikan, Suedian eta Danimarkan, eta oso hedatua Frantzian eta Italian. Arabak, Bizkaiak eta Gipuzkoak errepide nagusietan antzera jokatzen dutela deritzo gobernuak, eta, Nafarroa Europaranzko pasabide izanik, norabide bera hartu behar duelakoan dago.

Bidesarien bilketa kudeatzeko sozietate publikoa sortzeko asmoa azaldu du. Gastu propioez gain, bost errepide horietako mantentze lanez eta inbertsio berriez arduratuko litzateke. Uneotan, hain zuzen, gobernuarentzat lehentasunezkoa litzatekeen obretako batez arduratuko litzateke, adibidez: N-121 2+1 erraileko eredura egokitu eta Belate eta Almandozko tuneletako obrak. Kalkulatu du sistema horrekin urtero mantentze aurrekontuetatik bost milioi euro aurrezteko aukera legokeela; haatik, zehazteko dute nola eta zenbat finantzatuko den sozietatea. Arkuak eta bidesariak martxan jartzeak hamabost milioi euro inguruko kostua izan dezake.

Uneotan, Nafarroako errepide sistemaren zuloak handiak dira. Murrizketen garaiak min handia egin zuen. Iragan legealdian, obra publikoen orduko arduradunak, Manu Aierdi kontseilariak, hamaika bider ohartarazi zuen desoreka handia zegoela mantentze lanetan inbertitu beharrekoaren eta egiazki inbertitzen zenaren artean. Urtero, 72 milioi euro inguru behar dira Nafarroako errepideak taxuz mantentzeko, baina azken hamarkadan batez beste 36 milioi inbertitu dituzte. Barkosen agintaldian, 31 milioitik 47 milioira igo zen ahalegina, baina oraindik ere ez da aski.

Mantentze lanez harago, Miguel Sanzen azken agintaldian, errepideen plan zuzentzailea egin zen, 2010etik 2018ra artekoa. Epe hori amaituta, egitasmo horretan jaso ziren asmoak urruti geratu dira, eta 200 obra ez dira egin. Orduko hartan aurreikusi zen urtero 100 milioi euro inbertitu behar liratekeela, eta iaz, kasurako, bederatzi milioi baizik ez ziren inbertitu.

Bi autobideen gainkarga

Azken hamarkadan, esfortzu publikoa batik bat itzalpeko bidesarietara bideratu da. 2007an Bideko autobidea eta 2012an Pirinioetako autobidea eraiki zirenetik, 525 milioi eta 127 milioi ordaindu dituzte nafarrek, hurrenez hurren —55 milioi urtean, eta, kontratua amaitu bitartean, kalkulatzen da bien artean beste 1.377 milioi pagatuko dituztela —urtean 90 milioi—. Faktura horretan mantentze lanak sartzen diren arren, zama handiegia da.

Kontratuok bertan behera uztea aztertu du gobernuak, baina baztertu egin du: kontzesio enpresei kalte-ordainetan 512 milioi inguru pagatu beharko lieke. Hortaz, zuloak estaltzeko ardura kamioien esku utzi nahi du, baina garraiolarien haserrea piztu du. Auzia hasi besterik ez da egin.