Ikuskizunak antolatzen dituzten enpresetako langileak kalera atera dira Bilbon, Gasteizen eta Iruñean, “Alerta Gorria” lelopean, premiazko neurriak eskatzeko.  

Nafarroako Gobernuak hiru hamarren igo du bere defizit muga. Uztailaren amaieran, defizita BPGaren %2,3ra iristeko baimena lortu zuen Madrilen, baina orain %2,6ra igo du muga hori. Beraz, Eusko Jaurlaritzak hitzartutako defizit bera izango du Nafarroako Gobernuak ere. «Berri ona da», azaldu du Maria Txibite Nafarroako lehendakariak, eta ziurtatu du egoera aldatuz gero Madril prest legokeela beste muga bat jartzeko.

Nafarroako Gobernuak jakinarazi duenez, zerga bilketaren bilakaerak eta hari buruzko aurreikuspenek aldarazi dute defizit helburua. Izan ere, Ogasun Departamentuak kalkulatu du uste baino 538,6 milioi euro gutxiago jasoko dituela, hau da, 2020ko aurrekontuak dioena baino %13,3 gutxiago. Martxoan, zerga bilketa espero baino %20,2 txikiagoa izango zela kalkulatu zuen Ogasun Departamentuak, hau da, 818 milioi euroko zuloa izango zuela. Nafarroako BPGa 21.300 milioi eurotik gorakoa denez, 550 milioi euroren defizita pilatzeko baimena lortu du.

Erorikoa ez da hain handia izango errenta kanpaina uste baino hobea izan delako, eta BEZa eta zerga bereziak ez direlako espero bezala jaitsi. Abuztura arte, 2.092 milioi bildu ditu Ogasunak, iaz baino %12,6 gutxiago.

Defizita zor publikoa handituta eta iazko soberakina erabilita estaliko du Iruñeko gobernuak, baina izango du beste laguntzarik. Izan ere, Espainiako Gobernuak Covid funtsa sortu zuen erkidegoen ahalegina laguntzeko, eta hartatik dirua jasoko du Nafarroak ere: oraingoz, 88,5 milioi euro eskuratu ditu osasun gastu gehigarriei aurre egiteko, eta beste 29,3 milioi, berriz, hezkuntzan egindakoak estaltzen laguntzeko. Diru bati eta besteari esker, «urtea bukatu ahal izango dugu murrizketarik gabe eta diru sailak blokeatu gabe», agindu du Elma Saiz Ekonomia eta Ogasun kontseilariak.

Hori bera agindu du Pedro Azpiazu Eusko Jaurlaritzako Ekonomia sailburuak ere. Nafarroan baino bilakaera okerragoa du zerga bilketak Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan: abuztura arte, 8.068 milioi jaso dituzte ogasunek, hau da, iazko lehen zortzi hilabeteetan baino %16,6 gutxiago.

Legealdi berria hasi du Eusko Jaurlaritzak, eta horrek aukera bat zabaldu du Gasteizko gobernuaren eta Araban, Bizkaian ea Gipuzkoan lehen sindikatua denaren arteko harremanek hobera egiteko. Txarrera nekez egingo baitute, ELAren eta Iñigo Urkulluren taldearen arteko desadostasunak eta haserreak oso sakonak izan baitira azken urteetan. Harremana onbideratzeko lehen saioa atzo egin zuten, Idoia Mendia Eusko Jaurlaritzako Lan eta Enplegu sailburu berria Mitxel Lakuntza ELAko idazkari nagusiarekin batu baitzen, lehen aldiz.

Bileraren ondoren, Mendiak ez zuen adierazpenik egin. ELAk, berriz, formetan aurrerapausoak ikusi zituen, baina ez, ordea, edukietan. Batetik, sindikatuak ontzat hartu zuen Mendiak sindikatuarekin «harreman normalizatua» izateko konpromisoa hartu izana. «Horrek aldaketa dakar aurreko lau urteekiko; izan ere, lau urte horietan ez da elkarrizketarik izan Jaurlaritzako sailburuekin, ezta lehendakariarekin berarekin ere».

Baina, bestetik, agiri baten bidez ELAk aipatu zuen ez duela aldaketarik antzeman Jaurlaritzaren zerga eta ekonomia-politiketan, nahiz eta «oso kaltegarriak» diren langileentzat. ELAren kexuetako bat da Mendiak eta Jaurlaritzak Elkarrizketa Sozialeko Mahaiaren aldeko apustuari heltzen diotela. Sindikatuak uste du mahai honek helburu bakarra duela: elkarrizketa sozial faltsu baten irudia helaraztea, gehiengo sindikalak —ELAk eta LABek ordezkari sindikalen %60 dituzte Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan— planteatzen dituen aldaketa sakonen aldarrikapenei jaramonik ez egiteko. «Erabakiak hartzeko sistema antidemokratiko bat» iruditzen zaio mahaia, CCOOk eta UGTk, ordezkaritzaren %29 baino ez dutelako.

Akordiorako prest

Lakuntzak ziurtatu zion Mendiari prest dagoela akordioak lortzeko gai garrantzitsuetan, eta lau aipatu zizkion: enplegua, prestakuntza, gizarte laguntzak eta lan osasuna. Baina, era berean, argi eta garbi adierazi zion bide berriak irekitzeko ezinbestekoa dela bi gairi aurre egitea. Batetik, «arau demokratikoak berrikustea eta bermatzea, sindikatu bakoitzaren ordezkaritza errespeta dadin eta patronalak beto ahalmena izan dezan». Bestetik, «Jaurlaritzaren politikak sakon aldatzea: lan munduko larrialdiek aurrekontu konpromiso handia eskatzen dute; gaur egun, are gehiago».

Koronabirusaren krisiaz ere aritu ziren Lakuntza eta Mendia. ELAko buruak gogorarazi zizkion maiatzean egindako 24 proposamenak, bost multzotan banatutakoak. Lehenik, diru sarrera publikoak handitzea, sozietateen gaineko zergan eta ondarearen gaineko zergan berariazko errekarguak eginez. ELAk dio zerga-sistema egitura aldatuta urtean 4.000 milioi gehiago bilduko liratekeela, ia %25 gehiago.

Bigarrenik, sektore publikoa indartu beharra ikusten du ELAk. Horretarako, aldi baterako langileen enplegua finkatu beharko litzateke, eta zainketako sektore azpikontratatuak argitara eman. Gizarte babesari dagokionez, ELAk uste du diru sarrerak bermatzeko errentak gutxieneko sarira iritsi beharko lukeela, eta hori bermatu behar zaiela langabeei ere. Laugarrenik, eskubideak aitortzea eta «bizitza eta zaintza zentroan jarri» nahi du ELAk.

Azkenik, «eraldaketa sozial eta ekologikoaren aldeko konpromisoa» bultzatu nahi du ELAk, eta «funtsezko ondasunen ekoizpena birkokatzea». Besteak beste, erakunde publikoek enpresa estrategikoetan parte hartzea eta batzuk nazionalizatzea proposatu du.

LABekin, astelehenean

Asteazkenean hasi zituen lehen harremanak Idoia Mendiak gizarte eragileekin. Loli Garcia (CCOO), Raul Arza (UGT) eta Eduardo Zubiaurre (Confebask) izan zituen solaskide. Bilera sorta astelehenean bukatuko du Garbiñe Aranburu LABeko idazkari nagusiarekin, Jaurlaritzaren Gasteizko egoitzan.

Beasaingo CAF konpainiak aspaldian du begiz joa Renfe bere aldiriko trenen sarerako egiten ari den lehiaketa. 2.726 milioi euroko eskaera erraldoia da: 211 tren eta haien mantentze lana urte askoan, baita gerora beste 120 tren eskatzeko aukera ere; halako kontratu bat eskuratzeak lan karga bermatuko luke aldi luze baterako Irungo eta Beasaingo lantegietan. Baina urtea amaitu aurretik Renfek adjudikatzekoa duen kontratu handi hori ez da CAFentzat izango, konpainiak berak uste duenez. Hala helarazi dio zuzendaritzak sindikatu batzuei, BERRIAk jakin duenez. CAFek esan die litekeena dela Frantziako Alstom eta Suitzako Stadler konpainiek lortzea megakontratua esan dioten hori; izan ere, bi zatitan banatuko dute kontratua, bata mila milioi ingurukoa eta bestea 1.700 ingurukoa; krisiaren gordinean haize garbia inondik ere.

Egunkari honek galdetuta, CAFek adierazi du ez dakiela lehiaketaren irabazleak nor edo nortzuk izango diren; eta erantsi du «dena» irekita dagoela, «edozein izan daitekeela». Onartu du, hala ere, «kolpe handia» litzatekeela kontratuaren zatietako bat behintzat ez lortzea, horrek fabriketako lan kargan eragina lukeelako.

2022ko lan karga litzateke

Hala, gogoak jasotako kolpeaz harago, enpleguan eragin dezake Renferen kontratu desiratua ez lortzeak. Enpresak sindikatuekin hitzartuta dauka lan poltsako ehun behargin beharrera deitzea iraila amaitu aurretik. «COVIDaren krisia iritsi zenean, Beasaingo eta Irungo fabrikak ixteko akordioa egin genuen, lanordu horien %80 berreskuratzeko konpromisoarekin», azaldu du LABeko ordezkari Aitor Martinezek; LAB da lehen indarra CAFen, hala Beasainen nola Irunen. Martxoaren 16tik apirilaren 20ra itxita egon ziren, eta lan poltsako beharginak deituko zituela agindu zuen enpresak. Bada, zuzendaritzak denbora gehiago eskatu du neurri hori betetzeko; «55 deitu dituzte lanera, baina beste 45 falta dira. Renferen kontratu hori lortzeak edo ez 2022an izango luke eragina; beraz, ez du zerikusirik gauza batek eta besteak», argitu du Martinezek.

Aldiriko trenetan lehiakide irmoa da CAF, eta Renfek adjudikatu behar du kontratua, ez urrutiko konpainia batek. Baina CAF ez da Espainiako Estatuaren konpainia babestua; ez da Talgo, eta ez du atzean estatu sendo bat krisiaren gordinean inbertsio publiko handiekin babes dezan. Horregatik, gerta daiteke CAFentzat gauzak ongi ez ateratzea sektoreko konpainia guztiak zain-zain dituen kontratuaren auzian; Renferi eta Espainiako Sustapen Ministerioari erreparatu die enpresak aurreikuspen ezkor horiek azaltzean.

«Kontratu hori lortzeko zailtasunak ikusten dituztela esan digute guri, baina hori besterik ez», azaldu du LABeko ordezkariak. Ez daki sinesgarria den edo ez Alstomen eta Stadlerren aldeko teoria; «agian kontratua zati txikiagotan banatuko dute; ez dago oso garbi». Baina badaki «enkargu berriak lortzea» apaldu egin dela, eta espero du krisi hori «epe labur baterako» izatea. Edonola ere, Martinezek garbi utzi du LAB sindikatua lanean ariko dela zuzendaritzaren konpromisoak bete daitezen. «Balizko lan karga falta baten aurrean, eta bestela ere bai, Euskal Herriko plantak lehenesteko indarra egitea izango da LABen lana», ohartarazi du.

Ez dago iturri zuzenagoak aipatzerik Renferi eta Sustapen Ministerioari erreparatuz gero, baina badira zenbait aldagai indartzen dutenak kontratua CAFen lehiakideen mahaian erortzeko aukera. Aldiriko 211 tren berri horiek Katalunian eta Madrilen ibiliko dira batik bat, baina 50 bat Valentziako sarera joango dira, Herrialde Katalanetara. Bada, Alstomek 2.000 lanpostu inguru ematen ditu Bartzelonako eta Madrilgo plantetan. Espainiako Sustapen ministro Jose Luis Abalosek kontratuaren zati bat Kataluniara eraman nahiko lukeela ere kaleratu dute hedabide batzuek. Autogintzako fabrika handien krisia apaltzeko nahiko luke Abalosek inbertsio hori Bartzelonan; Nissanen porrota arintzeko, esaterako.

Stadler litzateke beste sariduna hipotesi berari jarraituz. Albuixecheko plantan (Valentzia) inbertsio handia egiteko erabakia hartu berri du: 40 milioi euro baliatuko ditu, eta 500 enplegu berri agindu ditu.

258 milioi euro, ekainean

Eta Talgo espainiarra? 2016ko hondarrean mendeko kontratua esan zioten eskaera eman zion Renfek, 2.642 milioi eurokoa, orduan ere CAFekin lehia estuan eta tentsio handiaren ostean. Horiek horrela, Espainiako konpainiak lan karga bermaturik dauka estatuaren bidez lortzen dituen eskaerei esker.

CAFek, berriz, Renferen 258 milioi euroko kontratu bat eraman berri du uda hasi bezain laster, eta kontsolazio sari horrekin gelditu beharko du aurreikuspen ezkorra betetzen bada; baliteke euskal konpainiak nazioarteko merkatuetan lehiatzeko erakutsi duen bikaintasunak eta fidagarritasunak ez jokatzea haren alde Madrilgo Sustapen Ministerioan. Horrek ez du aldatuko, hala ere, enpresaren egungo eskaeren poltsaren oparotasuna.

Caixabankek eta Bankiak bat egitea onartu dute bi erakunde horietako administrazio kontseiluek eta, ondorioz, Espainiako bankurik handiena sortuko dute,

ELA sindikatua Idoia Mendia Jaurlaritzako bigarren lehendakariorde eta Lan eta Enplegu sailburuarekin bildu da 2020ko irailaren 17an. Mitxel Lakuntzaren iritzia.

Ikasleen garraioan aritzen diren 33 autobus enpresari 3,36 milioi euroko isuna jarri die CNMC Espainiako lehia arautzaileak, eta beste 15.000 euro enpresa horiek sortutako ANET Nafarroako Garraio Enpresen Elkarteari. Horrez gain, autobus enpresa horiek ezingo dute lan egin aurrerantzean ikasleak eramaten, frogatutzat jo duelako kartel bat osatu zutela 2013tik 2018ra, Nafarroako Hezkuntza Sailaren lehiaketan banatzeko. Zigorrik handienak Condak eta Burundesak jaso dituzte.

Agiri baten bidez, garraio enpresek ukatu egin dute lehiaren aurkako ezer egin dutela. Haien iritziz, Nafarroako Gobernuak gertatutakoa «oker interpretatu» du, eta hori da ikerketak erakutsitako bakarra. Autobus konpainiek ohartarazi dute isuna ordaindu behar izateak haietako asko ixtera behartuko dituela, jada «egoera oso kritikoan» baitaude. Itxialdian ez zuten lanik egiterik izan, eta, orduz gero, aisialdiari eta kirolari lotutako zerbitzu gehienak bertan behera geratu dira.

Salaketa

Lehen eta Bigarren Hezkuntzako ikasleen garraioan aritu ziren legearen aurka zigortutako 33 enpresa horiek. 2019-2020ko ikasturtean, esaterako, 115 eskolatako 14.498 ikasle garraiatu dituzte lehiaketa horien bidez kontratuak lortutako autobus enpresek. Zortzi urtean ibilbideak banatu zituzten enpresek, legez kontrako akordio baten bidez, betiere lan karga bermatzeko.

CNMCk dio garraio sorta bat lehiaketan ateratzen zenean, enpresa bakarrak aurkeztu zuela hautagaitza, eta beste hainbat ez zirela agertzen, «ibilbide horiek bere gain hartzeko gaitasuna izan arren». Egin izan balute, prezioek behera egingo zuten, baina enpresa bakarra uztean beti lehiaketan, hark finkatzen zuen salneurria. «Karteleko enpresek zortzi urtean banatu zituzten aukeratutako ibilbideak, txandak eta konpentsazioak ezarriz, lan karga eta prezioak ziurtatzeko».

Isuna ordaintzea arazo handia izango da autobus enpresentzat, baina ez da txikiagoa izango CNMCk ezarritako beste zigorra. Izan ere, martxan jarri du administrazioak berriz kontratatzea debekatzeko prozedura, erabaki zigortzailea Espainiako Kontratazio Publikoaren Kontsulta Batzordera igorriz.

Zigorraren aurkako helegitea Espainiako Auzitegi Nazionaleko administrazio alorrean aurkeztu ahal izango dute isuna jaso dutenek. Hala egingo dutela iradoki dute.

Aurrekariak

Ez da lehen aldia lehiaren aurkako erakundeek autobus konpainiak zigortzen dituztela. Lehiaren Euskal Agintaritzak milioi bat euroko isuna jarri zien 2017an Avitrans Gipuzkoako autobus enpresen elkarteari eta hemezortzi autobus enpresari, 1988tik 2015era bitartean kartel bat osatu zutelako lurraldeko garraio merkatua haien artean banatzeko.

Urtebete lehenago, berriz, Lehiaren Euskal Agintaritzak ikastetxeetan jangela zerbitzuak ematen dituzten zazpi catering enpresa zigortu zituen, hamar urtez merkatua banatu zutela frogatutzat jo baitzuen. 18,4 milioi euroren isuna ezarri zien, baina gerora 7,3 milioira murriztu zuen EAEko Auzitegi Nagusiak .

Aeronautikaren odolustea aurrera doa, eta kaleratze mehatxuak egia bihurtzen ari dira sektoreko krisi latzak jotako euskal enpresetan. ITP Aerok berretsi du uztailean iragarritako kaleratze kopurua bere hartan beteko duela, eta Zamudioko (Bizkaia) lantaldearen %15 baino gehiagoren kontratua hautsiko duela ekoizpenarekin lotutako kausengatiko erregulazio espediente baten bidez. 194 kaleratze dira: kopurua ez zuten aritu orain arte, eta enpresak iragarritako ehunekoarekin bat dator, beharginen etsipenerako. Konpainiaren bide orria betez gero, 101 lanpostu galduko dira ekoizpen alorrean, tailerrean alegia, eta beste 93 administrazioan. Beste kolpe izugarri bat hegazkingintzaren sektorean, Alestis, Aciturri, Lauak eta Aernnovaren kaleratzeekin batera.

1.269 langilek dihardute ITP Aerorentzat Zamudion, eta, horrenbestez, lantalde horren %15,3 sartuko lirateke erregulazio espedientean. ELA sindikatuak atzo BERRIAri aurreratu zionez, 194 kaleratze jakinarazi dizkie enpresak sindikatuei, erregulazioa negoziatzeko lehen bileran. Espero zitezkeen aukeren artean «okerrena» helarazi du zuzendaritzak, sindikatuaren arabera.

Kaleratzeen kopuru zehatzak mahai gainean daudela, ELA sindikatuko ordezkariek esan dute «mobilizazioen garaia» dela, eta dagoeneko abiatu den lau eguneko greba sortan sindikatu guztiek parte hartzeko garaia dela. Beste sindikatuek ez dute bat egin lanuzte deialdiekin. Asteartean izan zen lehena; gaur da bigarrena, eta datorren asteko asteartean eta ostegunean izango dira beste biak. Hala ere, ikusteko dago gaurko albisteen harira greba deialdien egutegia aldatuko ote den eta, batez ere, beste sindikatuen erreakzioa zein den.

«Orain badakigu zenbat kaleratze izango diren; espero dugu beste sindikatuek bat egitea ELAk deitutako grebarekin», esan zion egunkari honi ELAko ordezkari Gaizka Aldazabalek. Edonola ere, sindikalistak garbi utzi du ELAk ez duela onartuko erregulazio espedientea eta, beraz, mobilizazioarekin lotutako garaia hasi dela.

Iragarritakoa bete da

Hegazkinentzako motorrak eta osagaiak ekoizten dituen Bizkaiko enpresak uztailaren bukaeran jakinarazi zuen guraizeak aterako zituela sektorearen krisiari erantzuteko: aurreratu zuen lantaldearen %15 murriztuko duela, eta enpleguari eusteko gaur egun indarrean dauden ezohiko neurriak amaitzen direnean egingo zuela hori; udaren ondoren.

Rolls-Royce multinazionalaren jabetzakoa da ITP Aero, eta guztira 4.000 langile inguru ditu Euskal Herrian eta beste sei herrialdetan: neurriak seiehun laguni eragingo lieke. Euskal Herrian lau planta ditu, Bizkaian denak: Zamudion, Derion, Sestaon eta Barakaldon. 1.900 behargin, guztira. Azken asteetan jakin da Rolls & Royce, ITPren akziodun nagusia, harremanetan jarri dela AEBetako Carlyle, Blackstone eta KKR funts handiekin, Bizkaiko aeronautika enpresa saltzeko; Erresuma Batuko prentsak argitaratu du albistea, eta konpainiak berak ez du ukatu informazio hori. Soilik esan du oraingoz ez duela erabakirik hartu ITPren inguruan. «Hainbat aukeraren hasierako zikloan gaude», esan zuen orain aste batzuk Rollseko arduradun batek salmenta posible baten inguruan galdetu ziotenean. «Balantzea sendotu behar dugu, baina ez dugu oraindik erabakirik hartu, gaur egun gure finantza egoera irmoa delako oraindik ere».

Sener euskal ingeniaritza konpainiak Rollsekin batera zabaldu zuen ITP, 1981. urtean, eta, 2016an, Erresuma Batuko taldeak Senerren %53,1 erosi zuen; geroztik, Rolls & Royceren jabetzakoa da ITP.

Pandemiak eragindako krisi ekonomikoa gogor jotzen ari da aeronautika sektorea, hegaldiak erdira baino gehiagora murriztu baitira mundu osoan. Hegazkinak lurrean daudenez, aire konpainiek eten egin dituzte inbertsioak —mordo bati erreskate publikoek ematen diote haizea orain—, eta, hegazkin berriak saltzen ez direnez, sektorea gain behera doa.

Epailea, sindikatuen alde

Bien bitartean, ITP Aerok Sestaon eta Barakaldon ezarritako aldi baterako erregulazioa baliogabetu du epaitegi batek, LABek, CCOOk eta UGTk ezagutarazi zutenez atzo. Epaileak ebatzi du ez dela arrazoi objektiborik aldi baterako erregulazio bat aplikatzeko. Hala, etendako kontratu guztiak indarrean jarri beharko ditu enpresak, eta, gainera, jaso gabe geratu diren soldaten zatiak pagatu beharko ditu.

ITPk udan iragarritako kaleratzeen aurrekoak dira Ezkerraldeko galdarategietan ezarritako aldi baterako erregulazio horiek, baina bertan behera utzi beharko ditu berehala. Dena den, enpresak bere bide orriarekin jarraitzen du, aldi baterako neurriak agortzean kaleratzeekin hasiko zela esan baitzuen.

Idoia Mendia Lan eta Enplegu sailburu berriak bilera erronda hasi du asteazken honetan EAEko gizarte eragile nagusiekin.

Osagai aeronautikoak ekoizten dituen ITP Aero enpresak 194 langile kaleratu nahi ditu Zamudion duen lantegitik, kontratuak hausteko erregulazio espediente batekin.