Joan-etorriei stop handi bat jarri diete munduko agintariek, eta, horrekin batera, hegazkin konpainien amesgaiztoa heldu da. Hegazkin berriak erosteari utzi diotelarik, euskal industriaren abangoardian dagoen sektore oso bat erori da bat-batean: aeronautika. ITP Aero, Aernnova, Aciturri, Alestis, Lauak… enpresa askok iragarri dituzte kaleratze kolektiboak, eta lan gatazkek sektorearen egunerokoa bete dute urtearen bigarren erdian. Urte hasierak ere lan gatazka horien drama islatuko du.
Datorren astean hautsiko ditu Erresuma Batuak Europako Batasuneko merkatu bakarrarekin lotzen zuten kateak. Ondorengo harremana nolakoa izango den negoziatzen aritu dira azkenera arte, beren buruari jarritako mugak behin eta berriro gaindituta. Azkenean, brexit gogorra izango da —Erresuma Batuak ez du jarraituko ez merkatu batasunean, ez aduana batasunean—. baina brexit gogorrena gutxigatik saihestu dute, merkataritza librerako itun bati esker. Hala, produktuek muga zergarik ordaindu gabe zirkulatuko dute bi eremuen artean, baina burokrazia gehiago beharko dute esportatzaileek.
Castejongo (Nafarroa) Trenasa itxi eta hango 115 langile kaleratzeko erregulazioa iragarri zuen CAF trengileak uda amaieran. Beasaingo konpainiak esan zuen ez dagoela lan kargarik autobus elektrikoen alorrean diharduen fabrika horrentzat. Kaleratze erregulazio hori, ordea, aldi baterako erregulazio bihurtu du trengileak, eta esan du Renferen adjudikazio baten zain dagoela Trenasa bideragarria den jakiteko. Aste batzuen buruan jakin daiteke Trenasaren geroa zein den, baina erabat loturik dago CAFek Renferi esker lor ditzakeen kontratu berriei.
Lan, pentsio eta bizitza duinak lelopean, greba orokorrera deitu zuten urte hasieran ELAk eta LABek, beste hainbat sindikaturekin batera, Hego Euskal Herrian. Langileak, pentsiodunak, feministak eta zaintzaileak elkartu ziren lanuzterako. Lurraldeka eta sektoreka erantzun handia lortu zuen, eta manifestazio oso handiak egin zituzten hiriburuetan, lan baldintza hobeak eskatzeko, prekaritateari buelta emateko, alegia.
Hainbat urteko geldialdiaren ondoren, energia eolikoak bultzada handia jaso du 2020. urtean. Ekainean hasi zen argindarra ekoizten Euskal Herriko parkerik handiena, Cavar izenekoa, Valtierra eta Cadreita artean (Nafarroan). Nafarroako Erriberan eta erdialdean beste parke batzuk eraikitzen ari dira, baina berritasuna da Iruñetik iparraldera dauden mendietan ere zenbait proiektu daudela (Lesaka, Odieta, Esteribar…). Mendi horien natur balioa dela eta, parkeen aurkako mugimenduak ere sortu dira. Eusko Jaurlaritzak, berriz, Iberdrola hartu du bazkide Aixendar enpresan, eta Araban hasi nahi du parkeak hedatzen: Iturrietako mendietan, Azazetan, Arkamon eta Labrazan.
Batean bale eta bestean kale. Europako Banku Zentralak urte batzuk darama Espainiako sistemako bankuen arteko bat egiteak eskatzen, erakunde batzuen kapital eskasia gainditzeko modua dela uste baitu. Kasu egin diote Caixabankek eta Bankiak, azken horren akziodun nagusiak, Espainiako Estatuak berak, kalkulatu baitu diru publiko gehiago berreskuratuko duela Caixabanken zati bat salduta Bankia merke- zurrean salduta baino. Hori bai, Bankian jarritako 23.000 milioi euroak nekez berreskuratuko ditu. BBVAk eta Sabadellek ere hasi zituzten ezkontzarako prestaketak, baina, oraingoz, banandurik jarraituko dute.
Gestamp Taldeak enplegua erregulatzeko espedientea aurkeztu du GTS eta Matriceria Deusto enpresetan. «Lanpostu aldaketa gutxi batzuk egongo dira, baina langile gehienak kalera joango dira», LAB sindikatuaren arabera. 35 langileri lanpostua aldatzea eskaini die —177 dira Matricerias Deuston, eta 54 GTSn—, bai eta kaleratze ordainduak eta erretiro aurreratuak ere, baina erregulazio espedientea kendu gabe. Finean, bi enpresak ixtea litzateke autogintza alorreko multinazionalaren helburua, eta 230 langileren lanpostua legoke arriskuan. Gestampek diru publiko asko jaso duela salatu dute sindikatuek.
Bateria elektrikoak ez dira izango karbono isurketak gutxitzeko estrategia bakarra. Europako Batasunak hidrogenoaren aldeko apustua egin du, uste baitu bateria elektrikoen alternatiba interesgarria izan daitekeela garraiobide astunentzat eta industriarentzat. Hori bai, energia iturri berriztagarriak erabiliz lortutako hidrogenoa, gaur egun erregai fosilak erabilita lortzen baita, garesti gainera. Euskal Herrian ere badira hidrogenoaren olatua hartu nahi duten enpresak: Repsolek eta Petronorrek, Bilboko portuan, hidrogeno garbia erabiliz erregai sintetikoak ekoizteko lantegia eraikiko dute, eta Iberdrolak ere hidrogenoaren hub bat sortu nahi du Bilboko portuan. Gainera, Boroako zentral termikoaren alboan (Zornotza, Bizkaia) hidrogeno berdea ekoizteko planta handi bat eraikiko dute 2022a bukatu aurretik, eta CAF bera sartuta dago hidrogenoa erabiliko duen tren baten eraikuntzan.
Martxoaren 14an alarma egoera ezarri zuen Espainiako Gobernuak, eta ekainera arte ez zen gutxieneko normaltasuna berreskuratu. Enpresek ere hainbat astean ixteko agindua jaso zuten, oinarrizkotzat jotako alorretan salbu. Itxialdi Handia esan dioten prozesu horrek inoiz ikusi gabeko gainbehera eragin zuen ekonomiaren eboluzioan. EAEko BPGak %16,4 egin zuen atzera urteko bigarren hiruhilekoan aurrekoarekin alderatuta; %19,5 urte arteko tasan; eta Nafarroa %18,8 amildu zen. Enpleguak, berriz, %20tik gertuko erorikoak izan zituen. Galdutakoa ez da leheneratuko 2023. urtera arte.
Oinarrizkotzat jotakoak ez beste jarduera ekonomiko guztiak eten zituzten martxo-apiriletan, eta ilara luzeak ikusi ziren supermerkatuen aurrean; janari freskoaren garrantzia inoiz baino argiago islatu zen. Irudi distopiko horien ifrentzua da supermerkatuen salmentek freskoen atalean izan duten hazkunde handia. Gutxik ahantziko dute komuneko papera amaitu zeneko garaia.
SARS-CoV-2 birusari erreparatzeko izen generikoa baliatu du munduak: koronabirusa. Ekonomiaren taula hainbeste irauli du pandemiak, ezen Europako Batasunak ere politika hedatzaileari bide eman baitio, Keynesen irakasgaiak modu argian aplikatuz. Koronabirusa mendean hartu arte, ekonomiak ez du berreskuratuko 2020an galdutakoa, ez makroekonomia mailan, ezta gizartean utzitako zartada dramatikoei dagokienez ere. Besteak beste, muga zergen gerrak eragindako merkatuen ziurgabetasuna beste maila batera eraman du birus kutsakorrak.
Koronabirusaren krisiak langabeziaren hazkunde izugarria ekarri du Euskal Herrian. Lan merkatuan duela urtebete baino 25.770 langabe gehiago zeuden aurtengo azaroan Hegoaldean. Aurreikuspenik beltzenak betez gero, langabe kopuruak 200.000 lagunen langa gainditu dezake; baina bada esperantza hori gerta ez dadin. Bide okerrean zihoan uda, abuztuan 185.420 langabera iritsi baitziren, baina ordutik azarora ez zuen okerrera egin, hobera baizik: abuztuan baino ia 13.500 langabe gutxiago zeuden azaroan. Berehala jakingo da zenbat izan diren abenduan, eta, horiekin batera, urtearen argazki osoa egongo da.
Gipuzkoako metalgintzaren hitzarmena egin dute Adegik patronalak eta ELA, LAB eta CCOO sindikatuek, eta sektoreko 40.000 langileri baino gehiagori babesa eman. Akordio historikoa da, hamar urteren ondore, Gipuzkoako negoziazio kolektiboko itunik garrantzitsuena egin baitute eragileek. 2019aren hondarrean Bizkaikoa egin zuten, manifestazio, greba eta istilu ugariren ondoren. Gipuzkoan ez da horrelakorik egon. Otsailean egin zuten lehen bilera aldeek, ELAk mahaira deituta, eta urrian egin zuten ituna, sindikatu horrek Adegiren eskaintza onartu ondoren. ELAk azaldu zuen %8,8rainoko soldata igoerak jaso dituela, eta subrogazioa onartu dela, beste hainbat aurrerapenen artean. Adierazi du Espainiako Estatuan ez dagoela itun hoberik, eta, haren baietzaren ondoren —ordezkaritza handieneko sindikatua da: ia %49—, LABen eta CCOOrenak ere iritsi ziren, eragin orokorreko hitzarmena gauzatzeko.
Pandemia batek eta hark eragindako krisi ekonomiko latz batek etorri behar izan du Europako Batasunak urrats garrantzitsu bat egiteko: erakunde bakar baten gisara zorpetzea, eta lortutako dirua baliatzea krisiaren eragina leuntzeko eta etorkizunerako proiektu batzuk bultzatzeko. Hungariaren eta Poloniaren azken orduko betoa gainditu ondoren, 750.000 milioi euroko Next Generation funtsa sortuko du 2021ean, eta haren dirua banatzen hasiko da: erdia inguru maileguetan, eta beste erdia transferentzietan. Trantsizio energetikoa bizkortuko duten proiektuek jasoko dute diruaren zati handi bat. Euskal Herrira, Madrilen eta Parisen galbahea igarota iritsiko dira funtsak, haien esku izango baita proiektuak aukeratzea eta dirua banatzea. Jaurlaritzak etzi du aurkeztekoa bere proiektuen zerrenda.
Pandemiaren eboluzioaren arabera, gobernuek neurri mugatzaileak gogortu edo lasaitu dituzte, eta ostalaritzaren jarduera mugatzea izan da gehien erabili diren neurrietako bat. Sektorea ezinean aritu da martxotik, batzuetan itxita, besteetan terrazak bakarrik zabalik, barruan bezeroak hartzeko duten gaitasuna mugatuta, barran zerbitzatu ezinik, ordutegia murriztuta… Sektoreak laguntzak jaso ditu, baina elkarte nagusiek «sektorearen erreskate osoa» eskatzen dute. Taberna eta jatetxeen portzentaje handi batek betiko itxiko ditu ateak 2020ak ekarritako lurrikararen ondoren. Ostalaritzari lotutako beste hainbat jardueratako langileak sufritzen ari dira: taxi gidariak, saltokietakoak oro har, turismoari lotutako beste hainbatetakoak, eta abar.
Pentsiodunek beste urtebete egin dute kalean, pandemiak utzi dienean behintzat, eta, bitartean, Toledoko Itunean akordioa egin dute alderdiek pentsioen igoera KPIra lotzeko, beste aholku askoren artean. Gizarte Segurantzak orain bere gain hartzen dituen hainbat gastu estatuaren ardura izango direla jaso du akordioak, baina baita erretiro adina luzatzen jarraitzea ere, eta pentsioa kalkulatzeko kotizazio aldia handiagoa izan da, 25 edo 30 urte artekoa ere. Horrek esan nahi du kalkulu berriak aplikatuz pentsio apalagoak emango dituela Gizarte Segurantzak. Erretiro adina erretiro adin errealera gerturatzeko helburua dauka Espainiako Gobernuak, eta orain Toledoko Itunak jasotako lerro estrategikoekin erreforma proposamena aurkeztu behar du. Pentsiodunek jakinarazi dute ez daudela batere ados Toledoko Itunak onartutako planarekin.
Siemens Gamesako Agoizko (Nafarroa) fabrika historia da. Enpresak itxiera plana aurkeztu zuen udan, eta uda amaitu aurretik gauzatu zuen: 238 langileak enplegurik gabe geratu ziren, baina, gutxienez, akordio bat erdietsi zuten kaleratzeak horren traumatikoak izan ez zitezen. Kaleratzeak abuztuaren 25etik irailaren 30era artean egin zituen enpresak. 54 urte baino gutxiago dituztenek lan egindako urte bakoitzeko 45 eguneko ordainsaria jaso zuten, gutxienez 30.000 eurokoa. 55 urte edo gehiago dituzten beharginek, berriz, erretiroa aurrez hartzeko planak lortu zituzten. Horrez gain, Gamesak beste lanposturen batean enplegua eman die Agoizko 88 langileri. Konpainiak azaldu zuen «saihetsezina» zela ixtea: «Agoizko fabrika ixtea ezinbestekoa da gure konpainiaren etorkizuna bermatzeko, eta gure 25.000 langileen ongizatea bermatzeko; tartean, Nafarroan ditugun 1.500ena».
Koronabirus kutsatzeak gutxitzeko eta segurtasun protokolei jarraikiz, enpresa askok telelanera jo zuten martxotik aurrera. Hala, milaka langile etxetik lan egiten hasi ziren, eta, urriaz geroztik ere, berriro hedatu da telelana, bigarren olatuaren oldartzearekin batera. Egoera hori ikusita, Espainiako Gobernuak Telelanaren Legea onartu zuen, eta urrian sartu zen indarrean, baina lege horrek ez die eragiten etxetik ari diren langile guztiei, telelana birusarengatik ezarri duten enpresak ez dituelako lotzen. Gutxienez hiru hilabetez eta lanaldiaren %30 etxetik eginez baino ez zaio aplikatzen telelanaren legea behargin bati. Kasu horietan, enpresaren erantzukizuna da telelanak eragiten dituen gastuak pagatzea, baina praktikan lantaldearekin lortzen dituen akordioen menpe geratzen da zer neurritan pagatuko dituen. Internet sarea, telefonoa, argia… gastu asko egon daitezke pagatzeko.
Ura kotizatzen hasi da Wall Streeten. Kaliforniako urean inbertitu daiteke AEBetan, urrean edo beste edozein gai baliotsutan bezala. Beste pauso bat da giza eskubide bat —Nazio Batuek halakotzat jotzen dute 2010etik— komertzializatzeko bidean, eta askok ohartarazi dute 2007 eta 2008an gertatutako nekazaritza krisia berriz pitz daitekeela uraren kasuarekin. Orduan, nekazaritzarako sail handiak bioerregaia sortzeko baliatzen hasi ziren, eta janaria sortzeko sailak gutxitu egin ziren; klima aldaketaren espekulazioa areagotu zuen. Batera edo bestera, NQH20 indizeak finkatuko du aurrerantzean Kaliforniako uraren prezioa.
Euskaltel konpainia Espainiako eta Kataluniako merkatuetarako marka berria erabiltzen hasi da: Virgin Telco. Sei hilabeteren ondoren, Euskaltelek jakinarazi du «arrakasta handia» lortu duela marka berriarekin, eta gainditu egin dituela taldeak aurreikusitako emaitzak. Maiatzaren 20tik 58.000 bezero lortu ditu Virginek. Horietatik, 43.000 finkoko bezeroak dira, eta 15.000 sakelakoenak. Euskaltelen helburua zen urtea amaitzerako 35.000 bezero finko lortzea, eta, azarorako, kopuru hori %23 handiagoa zen. Horrez gain, beste euskal konpainia bat lehiatzen hasi da aurten Hego Euskal Herrian: Guuk. Telefonia mugikorra eta zuntz optikoa eskaintzen du, eta Masmovil eta Dominion dira haren bazkideak. «Hemen eta hemengo pertsonentzat eginiko eskaintza da gurea», esan zuen Jon Ander de las Fuentes zuzendariak, konpainia aurkeztean.
Aurten oihartzunik handiena izan duten grebetako bat izan da Bilboko portuko zamaketariena. 57 eguneko lanuztea urriaren 9tik abenduaren 5era egin zuten portuko hainbat zereginen liberalizazioak lanpostuetan izan ditzakeen ondorioen aurka protesta egiteko. Kontratu finkodun 315 zamaketariek eta lan poltsa historikoko 103ek egin zuten greba hamabi urte daramatzate behin-behinean. Zamaketarien eta Bilbo Estiba zamaketa enpresen elkartearen arteko harremana asko gaiztotu zen grebaren eraginez. Eusko Jaurlaritzaren bitartekaritzari muzin egin zioten enpresek, baina azkenean Espainiako Lan Ministerioak ezarritako bide orrian egon daiteke konponbidea. Hilaren 22an eginiko bileran, zamaketariek eta enpresek jarrerak gerturatu zituzten.
Erresuma Batuan interes ekonomikoak dituzten enpresek jasoko dituzte laguntzak, estatu kideen bitartez. Administrazioek ere erabiliko dituzte, muga eta aduanetako kontrolak egokitzeko. Laguntzak bi txandatan banatuko ditu Bruselak: zatirik handiena 2021ean aurrefinantzatuko du, eta estatu bakoitzak zenbat jasoko duen kalkulatuko da haien ekonomian hausturak izango duen eraginaren arabera. Horretarako, Batzordeari txosten zehatzak igorri beharko dizkiote.
Datozen 30 hilabeteetan erabiltzeko izango da funtsa, baina Bruselak atea zabalik utzi du 2024ra arte luzatzeko, «gastu errealak orain uste baino handiagoak badira». Johannes Hahn Aurrekontu eta Administrazio komisarioak atzo aurreikusi zuenez, funts horrek eman ahal izango duena baino doikuntza handiagoak beharko dira epe luzera.
Eragina euskal enpresetan
Brexit-aren akordioak bi aldeen arteko merkataritza librea babesten du: ez du zerga mugarik ezartzen, ezta esportatu daitezkeen produktuen gaineko kuotarik ere: nahi beste salerosi ahal izango dute Europako enpresek Erresuma Batuan, eta alderantziz. Dena den, aduana mugak igaro beharko dituzte alde bateko zein besteko estandarrak betetzen direla erakusteko, eta horrek lege gatazkak eragin ditzake, garraiorako traba bat izateaz gain. Langileen joan-etorriak ere mugatuta egongo dira, besteak beste.
Elisa Ferreira Kohesio eta Erreformen komisarioak atzo ohartarazi zuenez, urtarrilaren 1etik aurrerako joko zelai berriak «eragin ekonomiko eta sozial handia» izango du Erresuma Batuko ekonomiarekin lotura estua duten enpresetan eta herrialdeetan.
Aurreko astean Eustatek zabaldutako datuen arabera, Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako esportazioen laugarren herrialdea da Erresuma Batua. Aurten hiru lurralde horietan ekoiztutakoen %6 han saldu da. Brexit-ak mugikortasunaren industriari eragingo dio bereziki: Erresuma Batura esportatutakoaren %44k sektore horrekin dauka lotura.
Euroeszeptikoen zalantzak
Ostegunetik, akordioa amaitu zutenetik, Europako Batasuneko estatu kideak hura aztertzen ari dira buru-belarri. Bi aldeen asmoa da urtarrilaren 1etik aurrera behin-behinean indarrean sartzea, eta pixkanaka aplikatuko da. Trantsizio epe bat ezarriko da, urtarrilaren 1etik otsailaren 28ra bitarte, onarpen formalaren prozesua amaitzeko; besteak beste, Europako Parlamentuak testua berresteko. Hori urtarrilaren hirugarren astean izango da. Erresuma Batuko Komunen Ganberak datorren asteazkenean bozkatuko du akordioa.
Bi aldeetan ziurra da aurrera egingo duela. Erresuma Batuan, Boris Johnson lehen ministroak gehiengoa du, eta, gainera, laboristek ere aurreratu dute babestu egingo dutela. Zalantza bakarra haren alde azaldu izan diren euroeszeptikoenen jarrera da. Atzo, haiei mintzatu zitzaien, testua «zorrotz» aztertuko zutela ohartarazi ostean. Itunak haiekin adostutako konpromiso guztiak betetzen dituela azpimarratu zuen Johnsonek.
Charles de Gaulle jeneralaren boikoten eta zalantza askoren ondoren, kontserbadoreak boterean zirela, Erresuma Batua Europako Ekonomia Erkidegoan sartu zen 1973ko urtarrilaren 1ean. Sartzeak ez zituen duda guztiak uxatu: gobernura iritsi eta erreferendumera deitu zuten laboristek, orduan euroeszeptikoak baitziren. 1975eko ekainaren 5eko galdeketan, herritarren %67,2k EEEn geratzearen alde bozkatu zuten.
1976-2016
Harreman tirabiratsua izan zuen Erresuma Batuak EEErekin. Merkatu bakarraren bultzatzaile nagusietako bat izan zen Margaret Thatcherren garaian, baina batasun politikoari ahalik eta traba gehien jarri zizkion Londresek. Eurotik kanpo ere geratu zen Erresuma Batua. Euroeszeptizismoa ezkerretik eskuinera igaro zen 1980ko hamarkadatik aurrera, eta Alderdi Kontserbadorea bitan zatitu zuen. Alderdi barruko eztabaida behingoz bukatu nahian, David Cameron lehen ministro kontserbadoreak erreferendum bat antolatu zuen, Europa ekialdeko herritarren immigrazioa mugatzeko hainbat neurri lortu ondoren.
2016ko ekainak 23
Ustekabean, erreferenduma irabazi zuten EB uztearen aldekoek. Brexit-arekin Erresuma Batuak «kontrola berreskuratuko» zuela zioen mezuak botoen %52 irabazi zituen. Edonola ere, arrakala garbi bat agerian utzi zuen: eskoziarren %62k eta ipar irlandarren ia %56k geratzearen alde bozkatu zuten, eta Londresen eta beste hiri nagusietan ere remain bozkatu zuen. Adin arrakala ere ikusi zen: gazte gehienak EBren alde, adineko gehienak aurka.
2016ko uztailak 11
Porrotaren ondoren, Cameron lehen ministroak dimisioa eman zuen, eta Theresa Mayk ordezkatu zuen. EBn geratzearen alde bozkatu zuen arren, irteera «arrakastatsua» agindu zuen Mayk. Nola? «Brexit is brexit» esaldi anbiguoa patentatu zuen, bere asmoak zeintzuk ziren garbi ez uzteko.
2017ko urtarrilak 17
Hitzaldi batean, Mayk iragarri zuen ez zituela beteko Erresuma Batuak EBko merkatu bakarrean geratzeko baldintzak, eta atea ireki zion erabateko hausturari: «Akordiorik ez lortzea hobea da akordio txar bat lortzea baino».
2017ko ekainak 8
Mayk hauteskundeetara deitu zuen, brexit-a gehiengo zabalago batekin lasai negoziatzeko asmoz. Usteak ustel, ordea: kontserbadoreek gehiengo osoa galdu zuten, eta DUP Ipar Irlandako alderdi unionista kontserbadorearen babesa bilatu behar izan zuen gobernatzen jarraitzeko.
2016ko uztailak 17
Banaketaren baldintzei buruzko negoziazio ofizialak hasi ziren. Alde bateko zein besteko herritarrek beste aldean izango zituzten eskubideak eta trantsizio garaian Erresuma Batuak EBren aurrekontuari buruz egin beharreko ekarpenak sortu zuten eztabaida, baina askatu beharreko korapilo nagusia Irlanda bilakatu zen. Zer egin Ipar eta Hego Irlanda arteko mugarekin, Ostiral Santuko bake akordioa kolokan jarri gabe?
2018ko uztaila
Dibortzioaren negoziazioak desblokeatu nahian, Mayk brexit bigunago baterako plan bat aurkeztu zien bere ministroei. Dimisioarekin erantzun zioten brexit zalerik sutsuenek, Boris Johnson Atzerri ministroa buru zutela.
2018ko azaroa
Dibortzioaren baldintzak adostu zituzten Bruselak eta Londresek. Besteak beste, hitzartu zuten ez zela muga gogorrik egingo Hego eta Ipar Irlandaren artean.
2019ko urtarrila-martxoa
Urtarrilaren 15ean, Mayren irteera planak porrot latza izan zuen Westminsterren: aurkako 432 boto, eta aldeko 202. Martxoan beste bi bozketa galdu zituen, alde txikiagoarekin izan bazen ere. Gehiengorik ez zuela ikusita, EBtik irteteko eguna —martxoaren 29a— atzeratzeko eskatu zuen Mayk. Beste erreferendum bat egiteko kanpainak indarra hartu zuen.
2019ko maiatzak 27
Irteera data berria urriaren 31 zenez, Erresuma Batua behartuta egon zen Europako Parlamenturako hauteskundeetan parte hartzera. Nigel Farageren Brexit Partyk bildu zuen boto gehien; emaitza onak lortu zituzten EBren aldeko alderdiek (Liberal demokratek, SNPk, Berdeek…); eta kolpe historikoa hartu zuten toryek eta laboristek.
2019ko uda
Bere irteera akordioa aurrera ateratzeko gehiengorik ez zuela-eta, Mayk alde batera egingo zuela agindu zuen, eta kontserbadoreek lider berria hautatu zuten uztailaren 23an: erreferendum kanpainaren gidaria, Boris Johnson. Lehen ministro izendatu zuten hurrengo egunean. Urriaren 31ko irteera eguna inolaz ere ez zuela atzeratuko agindu zuen hainbat aldiz hurrengo asteetan. Parlamentuak, ordea, bozkatu zuen akordiorik gabeko brexit bat ez zuela inolaz ere onartuko, oso kaltegarria izango litzatekeelako Erresuma Batuarentzat.
2019ko urria
Irlandako mugaren auzian atzera egiteko saioa egin zuen Johnsonek, baina EBk ez zuen onartu. Tentsio handiko giroan, konponbide bati bidea ireki zioten Johnson eta Leo Varadkar Irlandako Errepublikako gobernuburuak. Urriaren 17an, brexit-erako akordio berri bat adostu zuten. Horren bidez, Ipar Irlandak praktikan EBren merkatu bakarrean jarraituko du, eta kontrolak izango dira haren eta Erresuma Batuko beste nazioen artean. Brexit-aren data 2020ko urtarrilaren 31ra arte atzeratu zuten.
2019ko abenduak 12
Get Brexit done leloa hartuta (buka dezagun brexit-a), Johnsonek garaipen zabala lortu zuen hauteskundeetan, eta beste erreferendum bat egiteko aukera zapuztu zuen. Eskozian eta Ipar Irlandan, ordea, oso emaitza onak lortu zituzten EBren aldeko alderdi nazionalistek.
2020ko urtarrilak 31
Gauerdian, Erresuma Batua EBtik atera zen ofizialki, eta trantsizio epe bat hasi zen: 11 hilabetez haren arauei eta merkatuari lotuta jarraituko zuen, bien arteko etorkizuneko harremana negoziatu bitartean.
2020ko martxoa
Itxialdia hasi zuten Erresuma Batuak eta EBko herrialde guztiek, koronabirusaren hedapena oztopatzeko. Merkataritza akordioaren negoziazioak moteldu egin ziren. nabarmen.
2020ko udazkena
Trantsizio epea gerturatu ahala, negoziazioei bultzada bat eman zioten Michel Barnier EBko negoziatzaileak eta David Frost britainiarrak. Bi desadostasun nagusi: arrantza eta lan, ingurumen eta laguntza publikoen araudia.
Itunik gabe, Erresuma Batuko produktuak eta zerbitzuak MME Munduko Merkataritza Erakundearen arauen bidez baino ez ziren arautuko, eta hark %10eko muga zergak jartzen dizkio autogintzari, eta produktu fresko batzuei %30erainokoak ere bai, adibidez. Bada, itunari esker merkataritza librean salerosi ahal izango dute irlako enpresek Europan, eta alderantziz. Ez da muga zergarik ezarriko, ezta kuotarik ere —produktuen gehienekoak—. Dena den, gaur egun indarrean dagoen araudia —trantsizio arorako onartua— baino mugatzaileagoa da ituna.
Urte berriarekin batera, Erresuma Batuko herritarrek ezingo dute libre zirkulatu, bizi, lan egin edota ikasi —Erasmus programaren bidez— Batasuneko estatu kideen lurraldeetan, Batasuneko herritarrek bezala. Alderantziz ere gertatuko da noski. Lanerako eta turismorako, Batasunean sartu nahi duten britaniarrek pasaportea beharko dute, ez soilik nortasun agiria. Eta 90 egun baino gehiago egoteko, baimen berezia eskatu beharko dute, muga arteko kontroletatik pasatuz. Hori bai, brexit-aren aurretik mugaren beste aldean bizi ziren britaniarrek beren eskubideei eutsiko diete; era berean, esaterako, Londresen bizi diren europarrek ere gaur arteko eskubideak izango dituzte, gizarte segurantzarekin lotutakoak barne.
Ituna egiteko lokarri handiena izan da lehiari dagokiona. Joko zelai orekatua esan diote auziari. Brusela oso kezkaturik dago Londresek nola joka dezakeen Batasunean estandarrak direla eta. Lehia arauak oso garrantzitsuak dira Erresuma Batuko enpresek jaso ez ditzaten Batasunekoek jaso ezin dituzten estatu laguntzak. Horrek, desabantaila handian jarriko lituzke europarrak, Txinakoen aldean sarritan gertatzen zaien modura. Hori dela eta, itunean bidezko lehia bermatzeko mekanismo bat jaso dute, gatazkarik sortuz gero horiek aztertu eta konpontzeko. Hala, Bruselak zigorrak ezarri ahal izango dizkie Erresuma Batuko enpresa jakinei, eta alderantziz ere bai, Batasunaren estandarrak betetzen ez badira. Izan ere, alde biek konpromisoa hartu dute exijentzia handiari eusteko ingurumenarekin lotutako ataletan, esaterako. Klima aldaketaren aurkako helburuak ez apaltzea nahi zuen Bruselak. Langileen eskubideekin lotutako estandarrak ere errespetatzen jarraitzea nahi du Batasunak, eta zer esanik ez zerga maila. Alegia, merkantziak salerosi behar badira alde bien artean, merkantzia horien ekoizpenarekin lotutako baldintzek ahalik eta paretsuenak izan behar dutela mahairatu du Batzordeak, eta horrek esan nahi du zergak, laguntzak, lan baldintzak eta abar zaindu behar direla.
Ekonomikoki ez da pisurik handieneko auzia, baina brexit-aren akordioa lortzeko lokarri politiko garrantzitsua bilakatu da. Erresuma Batua bere kostaldeko urak kudeatzeko estatu independentea izango da urtarrilaren lehenean, eta horrek esan nahi du ez duela lotuko Arrantza Politika Bateratuak. Datozen bost urte eta erdian, trantsizio epe bat zabalduko da orain arteko arrantza arauei hein batean eusteko. Epe horretan, dena den, EBko arrantzontziek %25 apaldu beharko dituzte beren harrapaketak Erresuma Batuko uretan. Trantsizio epe hori bukatzen denean, Bruselak beste arrantza akordio bat egin beharko du Londresekin. Urte berriarekin batera indarrean sartuko den arau berriak, modu batera edo bestera, euskal arrantzaleei eragingo die, litekeena baita arrantza kuotak aldatu behar izatea.
Astebete barru, aduana kontrolak jarriko dituzte Erresuma Batuaren eta Europako Batasunaren artean. Horrek esan nahi du egunotan Doverren (Ingalaterra) ikusi diren kamioi ilaren argazki beldurgarriak gehiagotan ikusiko direla aurrerantzean, batik bat Frantziako Calaisko portuaren inguruan eta Dover inguruan. Izan ere, itunak jaso duen arren garraioa etengabea eta jasangarria izango dela bi aldeen artean, merkatu bakarrak eskaintzen dituen baldintzen oso azpitik daude itunean jasotakoak.
Dena den, ituna ez da osorik aplikatuko denbora batez, Europako Parlamentuak onartu arte, gutxienez. Aurreikusita dago bozketa hori urtarrilaren 18ko astean egitea. Erresuma Batuko Komunen Ganberan, berriz, datorren asteazkenean egingo dute. Zalantzarik ez dago batean zein bestean baiezkoa gailenduko dela. Europako Batasuneko (EB) bozeramaile Sebastian Fischerrek adierazi duenez, akordioa «pixkanaka» ezarriko da, EBren eta Erresuma Batuaren arteko harreman ekonomikoetan «etenaldi esanguratsurik» izan ez dadin. «Horrela egingo ez balitz, ondorioak larriak izango lirateke herritarrentzat eta enpresentzat». Horri esker, halaber, berrespen prozesua modu «demokratiko, egoki eta osoan» egin ahalko dela azpimarratu du.
Batasuneko enbaxadoreek atzo jaso zuten akordioa, negoziazio taldeko buru Michel Barnierren eskutik. Fischerrek azaldu duenez, estatuek «denbora pixka bat» eskatu dute testua aztertzeko. Zerrenda bat galdegin dute, prest egoteko urtarrilaren 1etik aurrera hartu beharko dituzten neurri nagusiekin. Horrekin batera, EBko aurrekontuan brexit-erako aurreikusitako diru funtsa aktibatzeko eskatu dute: 5.000 milioi eurokoa, hausturak kalterik handiena egingo dien herrialde eta sektore ekonomikoak laguntzeko.
Atzoko bileraren ostean, gobernuek egun batzuk izango dituzte akordioa aztertzeko, eta, egun batzuk barru, Kontseiluan bilduko dira, bozketarako. Ez dirudi traba handirik planteatuko dutenik, orain arteko erreakzioak ikusita. Oro har, azpimarratu dute akordioak ziurtasuna ekarriko duela Erresuma Batuarekiko harreman ekonomikoetan. Angela Merkel Alemaniako kantzilerraren esanetan, positiboa da lotura erabat hautsi ez izana. «Erresuma Batua aliatu garrantzitsua izango da aurrerantzean ere Alemaniarentzat eta EBrentzat».
Emmanuel Macron Frantziako presidenteak negoziazio prozesuan EBko kideek agertu duten «batasuna eta irmotasuna» nabarmendu ditu, eta azpimarratu du itunak modua emango duela Batasuneko «herritarrak eta ekoizleak babesteko». «Hemendik aurrera, Europa aurrera doa, eta etorkizun batu, burujabe eta indartsu bati begira diezaioke».
Akordioari buruzko iritzia emateko orduan, Paris soilik mintzatu da garaile eta galtzaile terminoetan, azken egunetan bi hiriburuen artean izan den tentsioaren erakusle. Atzo, Clement Beaune Europako Gaietarako estatu idazkariak adierazi zuen Boris Johnsonen gobernuak «amore eman» duela bere asmo gehienetan. Abenduaren 4an, negoziazioak erabat blokeatuta zeudela, Beaunek berak ohartarazi zuen Frantziak ez zuela akordiorik babestuko beretzat ona ez bazen. «Munduan ez da egongo herrialderik Erresuma Batua adina esportazio arauren mende egongo denik. Hori izan zen ezinbesteko baldintza guretzat». Frantzia da Erresuma Batuko ondasunen sarrera nagusia: merkataritzaren %70 Calaisko eta Dunquerqueko portuetatik igarotzen da, eta eurotuneletik. Eta Paris izan da, hain zuzen ere, azken egunotako protagonista. Izan ere, Erresuma Batuan agertu den COVID-19aren aldaera berria dela-eta, muga itxi eta kaosa sortu du Mantxako kanalaren bi aldeetan. Akordioa egin bezperan ireki zituen bideak.
Johnsonen «oparia»
Bestaldean, Boris Johnson pozarren azaldu zen atzo komunikabideen aurrean. «Opari bat daukat Gabonetako bazkariaren ondoren zerbait irakurri nahi dutenentzat», adierazi zuen, itunaren ehunka orrialdeak astinduz. Txantxa egin zuen, halaber, esanez orain artekoa «aperitiboa» izan dela eta ituna «arrainez betetako oturuntza» dela. Arrantza kuotak izan dira negoziazioko gai korapilatsuenetariko bat, bereziki Frantziaren presioagatik —interes ekonomiko handiak ditu Ingalaterrako eta Eskoziako uretan—, eta Johnsonek garaipen moduan aurkeztu du alor horretan lortutakoa. Dena den, ez zuen interpretazio sakonik ez horri buruz, ez akordioaren gainerako edukiez.
Testua datorren asteazkenean bozkatuko dute Komunen Ganberan. Johnsonek gehiengoa du bere alderdi politikoaren babesarekin soilik, eta, gainera, laboristen babesa ere jasoko du, «hobe hau ezer baino» kontsignapean, Keir Starmer buruzagiak aurreratu duenez. Zalantza bakarra tory euroeszeptikoenen botoa izango da. Erresuma Batuko enpresarien elkarteek, berriz, «ongietorria» eman diote akordioari, baina laguntza ekonomikoak eskatu dituzte, neurri eta araudi berrietara egokitzeko.
Kritikak Edinburgotik
Eskoziako Gobernua oso kritiko agertu da akordioarekin eta banantze prozesu osoarekin oro har. Nicola Sturgeon ministro nagusiak gogorarazi du eskoziarren gehiengoak brexit-aren aurka bozkatu zuela, eta azpimarratu zuen haientzat «txarra» dela akordioa. Hori dela eta, hitzeman du independentziaren aldeko beste erreferendum bat bultzatuko duela, «independentzia lortu ondoren Eskozia berriz ere Europako Batasunean sar dadin, orain galdutako eskubide guztiekin».
Lau urte luze igaro dira Erresuma Batuko biztanleek erreferendum bidez Europako Batasuna uztea erabaki zutenetik. Abenduaren 31n behin betiko haustura gauzatuko da eta britainiarrak ez dira Europako merkatu bateratuaren eta aduana batasunaren parte parte izango. Azken hilabetera arte erabat blokeatuta egon dira negoziazioak, baina egunotan negoziatzaileek aurrerapauso handiak egin dituzte etorkizuneko merkataritza akordioaren arlo guztietan, gobernantzaren eta lehiaren arloko baldintza berdintasunaren kapitulu zailetan barne. Hego eta Ipar Irlandaren artean mugarik ez ezartzeko erabakian Londresek atzera egin izanak arriskuan jarri zuen akordioa, baina abendu hasieran Johnsonek uko egin zion bere asmoei.
Negoziatzaileen arabera, arrantzari buruzkoetan korapilatu dira elkarrizketak, baita azken orduan ere. Atzo iluntzean akordioari buruzko xehetasunik ez zuten zabaldu, baina AFP agentziak Frantziako Gobernuko iturriak aipatuz zabaldu zuenez, Erresuma Batuak amore emango luke bere asmoetan, eta EBko ontziek sarbidea izango lukete Ingalaterrako eta Eskoziako uretan, baina egungo kuotak berrikusita.
Behin behinean indarrean
Akordioa baieztatzen bada, lehen urratsa izango da hurrengo orduetan enbaxadoreak deitzea. Orduan, 24 eta 48 ordu arteko epea irekiko litzateke estatu kideek akordioa aztertzeko eta beren oniritzia emateko. EBren asmoa litzateke akordioa behin-behinean aplikatzea urtarrilaren 1etik aurrera, gero Europako Parlamentuak babestu dezan.
Arrantzaz gain, araudien antzekotasunetan dago beste gako nagusia. EBk negoziazio prozesuan argi utzi du Erresuma Batuak merkatu bakarrerako sarbidea nahi badu, lanari, ingurumenari eta diru laguntza publikoei buruzko araudia errespetatu beharko duela, edo antzeko araudia izan. Horrekin eragotzi nahiko luke bere auzo batek arauak malgutu eta merkeago ekoitziz lehia desleiala egitea. Johnsonek, baina, behin eta berriz adierazi du asmorik ez duela lan eta ingurumen kontuetan araudia aldatzeko, baina laguntza publikoetan zalantza gehiago agertu ditu.
Beste eztabaidagai bat izan da zer egin behar duten bi aldeek gatazkak dituztenean. Negoziazioaren hasieran, Bruselak nahi zuen Europako Justizia Auzitegiak izatea azken hitza, baina, Londresen ezezko borobila ikusita, orain ontzat hartuko luke bere enpresek Erresuma Batuko auzitegietara jotzea. Aldi berean, EBk tresnak nahi ditu bere merkatua tarifekin bizkor babesteko, baldin eta ikusten badu Londresek ez duela hitzartutakoa betetzen. Londres kexu agertu da EBk ez dizkiola baldintza horiek jartzen beste bazkideei, eta horrela behartuta dagoela arau kontuetan EBren atzetik joatera. ikusteko dago akordioak zer dioen puntu horien inguruan ere.