Magala da, gailur lerdenez inguratua. Altzoa, elkargunea, abaroa. Udalatxen edo Anbotoren itzala hedatzen da haren bizkarrean, eta Arabak, Bizkaiak eta Gipuzkoak bertan ematen diote bostekoa elkarri. Urrunera, Beriaingo branka ageri

Besaide, 564 metroko gailur apala, baina esanahiz betea. Bertan elkartzen dira Bizkaia, Araba, eta Gipuzkoa, muga ez den muga baten gainean. Anbotoren itzala eta Udalatxen handitasuna paisaia berean nahasten dira, baso sakonen lasaitasunarekin batera. Haizeak iraganaren arrastoa xuxurlatzen du, eta harri isilek arbasoen oihartzunak gordetzen dituzte. Herrialdeen arteko elkargune geografikoa izateaz gain, Besaide memoria kolektiboaren eta mendizaletasunaren sinbolo bihurtu da. Urmugako ibilaldiaren seigarren etapa osatuko dute gaur ibiltariek, Euskal Herria ekialdetik mendebaldera zeharkatzen duen 21 etapako ibilbide luzean. Urmuga ez da soilik geografiaren eta paisaiaren gaineko erronka: musika emanaldiak eta kultur ekitaldiak ere txertatzen dira bertan, mendiaren isiltasunari soinuzko ukitu biziak emanez. Gorobel mendilerrotik abiatu ziren, Arabako mugetatik, eta helmuga Urdatx-Dorrepea izango dute, Zuberoako bihotzean. EGUNEZ EGUN Urmugaren ibilbidea eta kontzertuak, egunez egun Egunsentiaren kolore goxoekin hasi dute mendizaleek eguna, Durango (Bizkaia) atzean utzi eta Urkiolako parajeetara sartzean. Txorien kantua eta haizearen dantza leuna lagun, Zabalandi, Ipiztekoarriaga, Tellamendi eta Lurgorri bailarak zeharkatu dituzte. Natura beti aurrez aurre, baina ez arerio: bidaide bihurtuta. «Ederra da eskultura eta lekua», esan du ibiltari batek arnasa baretu bitartean. 19,5 kilometroko bidea eginda, eguerdiko ordu biak aldera iritsi dira Besaidera, ingurune hunkigarri eta sakratura. Hiru herrialdeen arteko batasunaren ikur diren bi monumentuak miresten geratu dira ibiltariak: 1955ean Luis Pueyo arkitektoaren gidaritzapean eraikitako Mendizale desagertua monumentua, 1953an Mont Blancen eroritako lau mendizaleen omenez. 1991n, Yoshin Ogatak beste eskultura bat eraiki zuen behean. Leku berezi hori mendizaleen eta bisitarien elkargunea da, euskal nortasuna eta elkartasuna gogora ekartzen dituena. «Leku eta ibilbide ederra iruditu zaigu, eta merezi du», miretsi dute lekua Cristina Ventosak eta Gemma Roldanek. Lehen ibiltariak Besaidera iritsi diren unea. UNAI ETXENAUSIA Biak Gijondik (Espainia) datoz, eta, gaur azken etapa duten arren, orain arteko seiak egin dituzte. «Parte hartzera animatu gintuzten, eta esperientzia zoragarria izan da orain arte», azaldu du Ventosak. Hark konbentzitu zuen Roldan: «Cristinak esan zidanean, animatu egin nintzen. Uste baino hobeto eutsi diegu etapei, eta musikaz gozatzea ere ikaragarria izan da». Gosetuta iritsi dira geldialdira, eta, hitz gehiagorik esan gabe, lurrean eseri eta jaten hasi dira biak. Ibiltari gehienak gaurko etapan parte hartzeko batu dira Urmugara, Maitane Mugarza ermuarra (Bizkaia) kasurako. «Goizean animatu gara lagunak, eguraldi ona ikusita. Ibilbideaz izugarri gozatu dugu, nahiz eta aurretik ezagutzen genuen. Gero, asmoa dugu musika entzutera ere joateko», adierazi du. Goizean, ibilbidea hasi aurretik eman dieten Urmugaren inguruko azalpena gustatu zaiola erantsi du. Bazkaltzen eseri diren unea. UNAI ETXENAUSIA Musikak berebiziko garrantzia du Urmugan: ez da kirol jarduera bat bakarrik, eta ez du izaera lehiakorrik. Kontrara, euskal musikak eta kulturak pisu handia dute. Egunero izango dira kontzertuak, eta asko, doakoak. Are, naturaguneetan eta herri txikietan izango dira. Gaur, Arrasateko (Gipuzkoa) udaletxe aurrean amaituko dute eguna Urmugako mendizaleek; hain zuzen, 19:00etan hasiko da Chruinne talde galiziarraren kontzertua. Mendizaleek eta bisitariek naturaren eta kulturaren arteko lotura sendoa ospatzeko aukera izango dute, musikaren erritmoan atseden hartuz eta egindako bidea elkarri kontatuz. Bihar, Getariatik Adunara joango dira —29,5 kilometro ditu ibilbideak—; eta, eguna amaitzeko, berriz ere Chruinne izango da oholtzan, oraingoan Adunan, 19:00etan.

Eusko Jaurlaritzak Gizarte Segurantzari lotutako lehen eskumenak kudeatuko ditu Gernikako estatutua onartu eta 46 urtera. Jaurlaritzak eta Espainiako Gobernuak bitariko batzordean adostutakoa betetzen badute, Gasteizko gobernuak bere gain hartuko ditu kotizatzen ez diren pentsioen eta eskola aseguruen prestazioen kudeaketa. Zehazki, familiei bideratutako prestazioak dira, seme-alabak izategatik edo familia ugaria edo gurasobakar izateagatik ematen direnak. Urrats garrantzitsua da, baina ez Jaurlaritzak nahi zuen adinakoa. Izan ere, Gizarte Segurantzari lotutako eskumenak lau bloketan negoziatzea adostu zuten, eta horietan lehenari buruzko akordioa gauzatzea nahi zuen gaur. Baina lehen sorta horietako neurrien erdiak baino ez ditu lortu Jaurlaritzak, Pedro Sanchezen gobernuak akordiotik kanpo utzi baititu langabeziari lotutakoak. Horien artean daude langabezia egoeran egoteagatik jasotzen den prestazioa eta langabezia agortzen denean edo nahikoa kotizatzen ez denean jasotzen den diru laguntza. Jaurlaritzak esana zuen ez zuela «erdizkako akordiorik» onartuko, eta azken unera arte tinko eutsi dio jarrera horri. Horren erakusgarri da bilerak uste baino gehiago iraun duela: 17:30ean hasi dute Espainiako Gobernuaren eta Eusko Jaurlaritzaren arteko bitariko batzordea, Pedro Sanchez eta Imanol Pradales buru zirela, eta 21:00ak ziren Eusko Jaurlaritako lehendakaria prentsaren aurrera azaldu direnerako. Lortutakoaz pozik azaldu da Pradales, eta akordioak duen garrantzia azpimarratu du. Hala ere, gogorarazi du ez dela esperotakoa, ez delako eskumenen egutegian zehaztutako guztia bete. «Sanchezi eskatu diot bere etxean dagokion exijentzia ezar dezala, adostutakoa betetzen dela bermatu behar duelako» IMANOL PRADALES Eusko Jaurlaritzako lehendakaria Sanchezi ohartarazi dio akordioak betetzeko daudela, eta lanak azkartzeko eskatu dio: «Espainiako Gobernuko presidenteari eskatu diot bere etxean dagokion exijentzia ezar dezala, adostutakoa betetzen dela bermatu egin behar duelako». Borondate politikoa baduela uste du, baina «lidergo handiagoz» aritzea galdegin dio, «oztopo administratiboak eta eragozpen politikoak gainditzeko». Izan ere, lehendakariak ohartarazi du «jokabide zentralizatzaileak» oraindik bere horretan dirautela; bada, «ordena jarri» eta horiek eteteko eskatu dio Sanchezi. Angel Victor Torres Lurralde Politikarako Espainiako ministroak ez dio garrantzirik eman ohartarazpen horri, eta lortutako akordioek duten balioa nabarmendu du. Sanchez buru duen gobernuak akordioak bete egiten dituela esan du, halaber, gogorarazi du legealdiak oraindik «bi urte» dituela aurretik falta diren eskualdaketak adostu ahal izateko. Azpimarratu du, hori bai, Gizarte Segurantzaren eskumena Jaurlaritzaren esku uzteko akordioa legearekin bat datorrela, eta horrek ez duela kotizazioen kutxa bakarra haustea ekarriko: «Gezurra da hori, erabat». 46 giltzarrapo Gizarte Segurantzaren eskumenaren transferentzia zen Lankidetzarako Bitariko Batzordearen interesgune nagusietako bat, eta Pradalesek ez du hori ezkutatu. Hain zuzen ere, lehen aldia baita Espainiako Gobernuak ez beste erakunde batek haren kudeaketa hartuko duena. Lehendakariak azpimarratu du, ordea, urteetako tabua haustea lortu dutela: «Gizarte Segurantza 46 giltzarraporekin itxita egon da: giltzarrapo bat Gernikako Estatutua bete ez den urte bakoitzeko. Azkenean, baina, ate bat zabaldu da. Bazen garaia». Espainiak oraindik eskualdatu ez dituen eskumenen negoziazioan aurrera egiteko ere baliatu dute gaurko bilera, eta, bide horretan, adostu dute itsas salbamenduaren eta laneko segurtasunaren eta osasunaren arloko funtzio gehigarriei lotutako eskumenak Jaurlaritzaren esku uztea. Osalanen gaitasunak handituko ditu horrek, makineria egiaztatzeko Barakaldoko (Bizkaia) zentroari dagozkion ardurak ere Jaurlaritzaren esku geratuko baitira aurrerantzean. Urte amaieran jasoko ditu eskumen horiek. «Gizarte Segurantza 46 giltzarraporekin itxita egon da: giltzarrapo bat Gernikako Estatutua bete ez den urte bakoitzeko. Azkenean, baina, zabaldu egin da. Bazen garaia» IMANOL PRADALES Eusko Jaurlaritzako lehendakaria Bestalde, azpiegituren arloko eskumenen transferentziari dagokionez ere jarrerak hurbiltzeko ahalegina egin dutela adierazi du Pradalesek; aireportuena, besteak beste. Hain justu, alor horretan ere «lehen aldiz atea ireki» dela goretsi du lehendakariak. Azpibatzorde bat eratzea adostu dute bi gobernuek, interes orokorrekoak diren aireportuen «kudeaketan, konektibitatean eta lehiakortasunean euskal erakundeek parte hartzeko» duten aukerak aztertu eta negoziatzeko. Talde horren emaitzak lau hilabeteko epean jasotzea espero dituzte. Azkenik, eskualdatzea falta diren eskumenei dagokionez, «iniziatiba hartu» eta irailerako Madrili proposamenenak bidaliko dizkiela ere jakinarazi du Pradalesek. Konpromisoak Eskumenen transferentziaz harago, hala ere, beste eskaera batzuk ere egin dizkio Sanchezi bileran. Horien artean dago Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako argindar sarearen gaitasuna handitzearena. Bada, atal horretan ere badira aurrerapausoak: inbertsioak egiteko egutegi bat adostu dute, «euskal industriak dituen beharrei erantzun ahal izateko». Jaurlaritza prest zegoen dirua aurreratzeko, kupo energetiko baten bidez, baina ez dute halakorik onartu. Jaurlaritzak, hala ere, hainbat arlotan inbertsio jakin batzuk egiteko dirua jarri du, hala nola Osakidetzan, nola trenbide sarean, birgaitze energetikoan edo ur saneamenduan. Europako funtsekin finantzatzeko irizpideak betetzen dituzte horietako hainbatek, bada Madrilek konpromisoa hartu du funtsen hurrengo adjudikazioetan kontutan hartzeko. Horrez gain, euskara Europako Batasunean ofizial izan dadin lan egiten jarraituko duela hitzeman dio Sanchezek Pradalesi, baita makroeskualde atlantikoa sortzeko proposamena bultzatzen jarraituko duela ere. Gai zerrendan ez zegoen arren, Talgoren etorkizuna argitzeko urratsa egitea ere adostu dute bi agintariek gaurko bileran. Pradalesek jakinarazi baitu erosketa «bideragarria» izan dadin operazioan Madrilek parte hartuko duela, SEPI industria funtsaren bidez. Lehendakariak ez du zehaztu maileguaren erdia ordaintzeko 75 milioi euro jarriko ote dituen, baina hori espero da. Pradalesek azpimarratu du parte hartze horri esker Talgok jarduerari eutsiko diola.

Frantziako Gobernuak zor publikoa murriztu nahi du, eta horretarako plan bat aurkeztu du gaur François Bayrou lehen ministroak: datozen lau urteetan, urtero, 43.800 milioi euro murriztu nahi ditu herrialdeko aurrekontuak. Helburu hori gogoan, iragarri du pentsioak izoztuko dituela, lanpostu publikoak murriztu, eta osasuneko eta gizarte politiketako gastua apaldu. Gainera, bi jai egun nazional kentzeko aukera ere proposatu du. Neurri horiek ezinegona eragin dute oposizioan: RN Batasun Nazionala eskuin muturreko alderdiak zentsura mozio bat aurkeztuko duela adierazi du, eta LFI Frantzia Intsumisoa mozioa babesteko prest agertu da. RNko buru Marine Le Penek sare sozialetan ohartarazi duenez, Bayrouk atzera egiten ez badu, eskuin muturreko alderdiak haren aurkako zentsura mozio bat aurkeztuko du. Ezkerreko alderdiak ere ez dira ados agertu lehen ministroak iragarritako neurriekin. LFIko buru Jean Luc Melenchonek sare sozialetan adierazi du Bayrou «kaleratu» egin behar dela: «Politika macronistak muturreko burugabekeriara daramatza Bayrouk: estatua eta zerbitzu publikoak suntsitu, eta merkatuari bide egiteko». Frantziako Asanblean diputatu gehien duen alderdia da RN —124—, eta ezkerreko alderdi nagusia da LFI —71 ordezkari—. Baina ganbera horrek 577 aulki dauzka, eta, beraz, 289 boto behar dira gehiengoa lortzeko. Zentsura mozio batek aurrera egiteko ezinbestekoa da PS Alderdi Sozialistak hori babestea —66 eserleku—. Talde parlamentario sozialistaren presidente Boris Vallaudentzat «onartezina» da Bayrouk aurkeztutako plana, eta alderdiko buru Oliver Faurek ere neurriak kritikatu ditu sare sozialetan. Halere, ez batak ez besteak ez dute argitu PSk Bayrouren aurkako zentsura moziorik babestuko duen ala ez. Iazko abenduaren 4an, Michel Barnier aurreko lehen ministroaren aurkako zentsura mozioa babestu zuten RNk, LFIk, PSk, ekologistek eta oposizioko gainerako alderdi guztiek. Bayrouk abenduaren 13an hartu zuen lehen ministro kargua; ordutik haren aurka ere aurkeztu dituzte zenbait zentsura mozio, baina orain artekoek ez dute aurrera egitea lortu. Bayrouk azaldu duenez, Frantziak mende erdi darama aurrekontu orekaturik aurkeztu gabe, eta defizit hori zor publikora gehituz doa: «Defizitera ohitu gara», adierazi du lehen ministroak. Egun, Frantziak 3,3 bilioi euro baino gehiago zorra du, hau da, BPGaren %114. Horrek zer esan nahi duen argitu du lehen ministroak: «Esan nahi du zorrak balio handiagoa duela urtebetean herrialdean ekoizten den guztiak baino». IRAGARRITAKO NEURRI EKONOMIKOAK Hona hemen Bayrouk iragarritako neurri nagusiak. GASTUA Estatuaren gastua izoztea 2026an, gastu militarrean eta zorraren ordainketan izan ezik. Pentsioen, funtzio publikoko langileen soldaten, gizarte prestazioen eta zerga baremoaren zenbatekoak izoztea. Hurrengo urteetan erretiroa hartzen duten hiru funtzionariotik bat ez ordezkatzea. Tokiko, departamentuetako eta eskualdeetako erakundeetan guztira 5.300 milioi euro aurreztea. Gaixo kronikoentzako edo zainketa asko behar dituztenentzako medikamentuen gehieneko ordainketa urtean 100 eurora igotzea —gaur egun 50 euro dira—. Gaixotasunagatiko lan baimenen amaiera arintzea. DIRU SARRERAK Elkartasun ekarpen bat ezartzea errenta handienak dituztenei, eta ekoizpenekoak ez diren ondareen gehiegizko optimizazioaren aurka borrokatzea. Iruzur fiskalaren aurkako borroka handitzea eta diruaren berreskuratze maila handitzea. EBtik kanpoko —batez ere Txinako— merkataritza elektronikoko pakete txikien gaineko tasa bat ezartzea . PRODUKTIBITATEA Urteko 11 jaiegun ofizialetatik bi kentzea. Enpresek bete beharreko burokrazia administratiboa sinplifikatzea. Elkarrizketa soziala abiaraztea langabezia sistema erreformatzeko.

Walkie-talkie bat hasi da seinaleak ematen Zeraingo (Gipuzkoa) ostatuaren kanpoko aldean. «Trikuak badatoz!», aditu da bertatik. «Barkatu, zer dator hor, lasterketaren bat?», galdetu du emakume batek. «Ez, ez, espedizio bat!», zuzendu dio irribarrez Irune de la Maza Euskarabenturako koordinatzaileak. Hiru taldetan banatuta datoz jzioquitarrak, ohi bezala, abiadura desberdinetan: trikuak, kattagorriak eta erbiak. Handik gutxira, 16:00ak aldera hasi dira, tantaz tanta, kamiseta urdin eta laranjako kideak frontoira iristen. «Etxean bezala, inon ez» dio esaera zaharrak, baina badira egun gutxiren buruan etxe bihurtzen diren taldeak edo proiektuak ere. Euskarabentura da horietako bat, zalantzarik gabe, eta ibilbidearen erdia egin dute dagoeneko espedizioaren zazpigarren aldian, Araiatik (Araba) Zerainerako etapa eginda. Beste hamabost egun beharko dituzte Getxora (Bizkaia) heltzeko. Oier Martinezek ezagun zuen gaurko abiapuntua, Araiakoa bertakoa baita. Iaz espedizioa herritik igarotzen ikusi zuen, eta aurten bertako kide bihurtu da, kamiseta laranja soinean. Lagun batekin batera eman zuen izena, baina hura ez zuten aukeratu, eta bakarrik joan da azkenean. Gustura dabil, halere. «Araiatik pasatu garenean ikusten genuena zer zen kontatzen aritu naiz. Eta, gero, bidean amarekin-eta topo egin dut; jada agurtu ditut!», esan du. Lide Urrestarazu, Haizea Iturrioz eta Oier Martinez, Zeraingo frontoian (Gipuzkoa). ANDONI CANELLADA / FOKU Bidea luze samar egin arren, pozik dago Haizea Iturrioz. Etxetik gertu egingo du lo gaur, baina estera gainean, Itsasondokoa baita (Gipuzkoa). «Burbuila moduko batean gaude hemen, eta gure ingurura bueltatzea pixka bat arraroa egiten zait. Gainera, hemen familia daukat, eta esan didate bisita egingo didatela». Bat dator Iturriozekin Lide Urrestarazu. Ordizikoa da (Gipuzkoa). «Badakizu gertu zabiltzala, baina ematen du zure egunerokotik urruti zaudela, ia-ia mundu paralelo batean gaudelako». Bigarren aldiz da espedizioan, baina kamiseta urdinarekin, mediku moduan joan baita. Bere kasuan, ordea, bi asterako etorri da oraingoan, eta gaur du azken eguna. «Pena pixka bat ematen dit, baina banekien aurten horrela izango zela; era berean, polita da ikustea nola Atharratzen [Zuberoa] hasi, eta oinez Goierrira, etxera, iristen zaren». Etxeko erosotasunean lo egingo du gaur. Konfiantzazko giroa Etapa amaitu ondorengo minutuetan, deskantsatzen geratu dira espedizioko kideak, frontoian. Batzuek koloretako hariak hartu, eta, korapiloak eginez, eskumuturrekoak egiten aritu dira; halaxe igaro dute aterpetxeko uretan dutxatu arteko denbora. Besteek, berriz, zirkulu bat osatu eta lo kuluxka egiteko baliatu dute tarte hori. Euskarabenturako parte hartzaileak, etaparen ondoren, atseden hartzen. ANDONI CANELLADA / FOKU Espedizioko errutinara ohituta daude dagoeneko, Iturriozek esan duenez. «Bai, hasieran pixka bat kosta egin zitzaidan egokitzea. Baina behin egokituta, bizkor pasatzen da. Dagoeneko pena pixka bat daukat, ez dut bukatzerik nahi». Ez baita etxeko ohea, ez baitira betiko lagunak, baina, aipatu dutenez, nabaritzen da dagoeneko bi aste igaro direla abentura hasi zenetik; 126 kidek parte hartzen dute, eta harreman sarea ari da pixkanaka estutzen. «Oraindik ez ditut denak ezagutzen, baina harreman onak egin ditugu; eta espero dut gehiago egitea!», azaldu du Martinezek. Beste hamabost egun ditu horretarako. Izan ere, hilabetez eguneko 24 orduak elkarrekin igarotzen dituzte espedizioko kideek, euskararen erabilera bultzatzeko helburuz, Euskal Herria ezagutu bitartean. Jendea «oso jatorra eta irekia» dela esan du Iturriozek, eta jendea ezagutzeko gogoz joan direla guztiak. «Bai, eta bukatu eta gero espedizioak aurrera jarraitzen du, harremanek estutzen jarraitzen dute», adierazi die Urrestarazuk. Euskara da harreman horien ardatza, eta testuinguru soziolinguistiko ezberdinetako gazteak elkartzen dira Euskarabenturan; askok lehen aldiz dute euskara hutsean bizitzeko aukera. Errealitate erabat ezberdina da askorentzat; Iturriozi, adibidez, horretaz jabetzeko aukera eman dio. «Nire ingurua oso euskalduna da, eta egunero egin dezaket euskaraz. Baina ibili gara Iparraldean, Araban eta abar, eta asko harritu nau ikusteak zer zailtasun dituzten. Eskolan euskaraz ikasi dute haietako askok, eta hortik kanpo ez dute erabiltzen». Aldiz, «erdiko puntuan» dago Martinez. «Araian, kalean barrena zoazela, batzuek badakite euskaraz, eta beste batzuek, berriz, ez. Ezin duzu guztiekin euskaraz egin. Hemen badago horretarako aukera. Beste batzuek, aldiz, ezin dute inorekin euskaraz hitz egin». Horretaz ohartzeko modua ematen die espedizioak guztiei, baita esperientziak trukatzeko aukera ere. Eta etxean sentitzeaz ari direla, badakite gaurko afaria berezia dela. Zerainen urtero prestatzen baitiete herri afari eder bat plazan, eta, espedizioan gutxitan bezala, aulkietan eserita jango dute, mahai baten bueltan. Ondo dakite gaurko afaria berezia izango dela. «Hori zen gaurko motibazioa!», esan du Martinezek. Eta postrerako, berriz, Maddi Aiestaran eta Aner Peritz bertsolarien bisita izango dute. Gaur, hortaz, etxean bezala afalduko dute. Etxetik gertu edo etxetik urrun, baina etxean bezala, Euskarabenturan.

Emozioz betetako plazan esku txikiek agur esaten diete erraldoiei. Gaiteroen erritmora dantzatzen dute erraldoiek, jendetzaren erdigunean. Bozgorailuetatik hizlariaren ahots indartsua entzuten da: «Gauza on guztiek dute amaiera». Gaurkoan, erraldoi eta buruhandien konpartsaren agurra izan da, eta atseden hartuko dute datorren sanferminetan dantzatu arte. Goxokiak erori dira zerutik. «Begira, ama, begira!», esan du gurasoaren sorbalda gainean dagoen haurrak. Gora begiratu eta buruhandiak balkoietan daudela konturatu da umea. Pozez zoratzen, goxoki euria harrapatzen saiatu da. Aldi berean erraldoiak etzan dira, haurren muxu beroak jasotzeko. Mutiko bat saltoka hasi da emozio betean, eta besarkada eman dio bere besoendako handiegia den erraldoiari. Hizlariak haurrak animatu ditu: «Goxoki eta muxuak aldi berean!». Txupeteari agur Jose Garaikoetxea Iruñeko Konpartsako txistulariari «hunkigarria» eta «polita» iruditu zaio aurtengo emanaldia: «Aurten hil diren konpartsako bi kideei egin diegu omenaldia. Emozio nahastea izan da guztiontzat». Txoria txori abestia dantzatu dute Joshepamunda eta Esther Arata erraldoiek, haien azpian urte luzez egondako Mari Ganuza eta Jesus Mari Viguiristi dantzarien omenez. Bukaeran, konfeti zuri-gorriz bete da zerua, azken dantza alai bat egiteko: polonesa. Banan-banan udaletxera sartu dira erraldoiak. Toko-toko eta Braulia bakarrik geratu dira plazan, eta bueltaka hasi dira: haurrak barrez, txaloka. Azken agurra elkarri eman diote erraldoiek, muxu batekin, eta datorren urtera arte barruan desagertu dira. Plaza hustu denean, zoruko konfetia agerian gelditu da, eta ume gutxi batzuek eskuekin hartu dute. Nostalgikoenak, berriz, udaletxearen atean daude oraindik, 4 urteko mutiko bat bezala: «Begira, hor dago oraindik Toko-toko». Bere erraldoirik gustukoena da, eta agerian uzten du hori, daraman mozorroarekin. «Txupetea utzi diot», esan du, penatuta. Gurasoek askotan pasio hori partekatzen dute. Andre batek, adibidez, bere seme-alabarekin ikusi du agurra, plazako balkoi batetik, eta bere familia eraman behar izan du erraldoien azken dantza ikustera: «Guztia ederto ikusi dugu; gehien maite dudana, Joshemiguelerico!». Haren alabak, ordea, buruhandiak nahiago ditu; zehazki, Caravinagre.

Abian da Higa Hizkuntza Gutxituetako Hiztun Gazteen topaketaren bosgarren aldia, Gasteizen. Topaketak hizkuntza gutxituak biziberritu eta mundu osoko hizkuntza komunitateen arteko sareak sortzea du helburu. Horretarako, parte hartzaileek zenbait jarduera izango dituzte astelehenetik ostiralera arte: hitzaldiak, mahai inguruak, lankidetza proiektuak eta mintegiak, besteak beste. Inoiz baino pluralagoa da aurtengoa. Izan ere, topaketan dira mundu guztiko laurogei gazte. Orotara, 18 eta 35 urte arteko gazteak dira, eta 68 hizkuntza gutxitu ordezkatuko dituzte. Gasteizko letren fakultatean egin den inaugurazio ekitaldiak eman dio hasiera topaketari. Bertan, Oskar Garcia de Bikuña Higako koordinatzaileak, Maria Nanclares Gasteizko Udaleko Euskara zinegotziak, Aitor Aldasoro Eusko Jaurlaritzako Hizkuntza Politikarako sailburuordeak eta Igone Zabala EHUko errektoreordeak hartu dute hitza. Higa topaketaren nondik norakoak azaldu ditu Garcia de Bikuñak, eta, ondoren, hizkuntza gutxituak ez desagertzeko ekinaldien «garrantziaz» mintzatu dira Nanclares, Aldasoro eta Zabala. Hizkuntza gutxituen inguruko topaketan, hainbat hizkuntzatako ordezkariek parte hartu dute, eta haien elkarlanak izan dezakeen eraginaz hitz egin du Aldasorok. «Komunikazio sistema bakoitzak atzean izaera bat dauka». Are, «hizkuntza ezberdinek, herri ezberdinek, problema berdinei konponbide ezberdinak» emateko balio dutela adierazi du Hizkuntza Politikarako sailburuordeak. Erlazionatuta Higa: hizkuntza minorizatuetako gazteen lantegia Euskararen kasuan, Zabalak gazteei lanean jarraitzeko animoak eman dizkie. «Gako baitzarete hizkuntza indartzeko, transmititzeko eta iraunarazteko». Era berean, adierazi du euskararen erabilera sustatzeko elkarte eta diputazioen aldeko babes instituzionala «ezinbestekoa» dela. Inaugurazio ekitaldiaren ondoren, parte hartzaileek informazio orokorra jaso dute, eta elkar ezagutzeko ariketa batzuekin eman diote hasiera lehen egunari. Goizetik hasi eta gauera arte, zenbait jardueratan arituko dira bosgarren aldi honetan, betiere hizkuntza gutxituen arteko sareak sortzeko: besteak beste, mahai inguruak, hitzaldiak, tailerrak, lankidetza proiektuak, film emanaldiak eta kontzertuak. 2011n antolatu zuten Higa hizkuntza gutxituetako hiztunen lehen topaketa, Gasteizko Udalaren laguntzarekin. Geroztik, ekinaldiak aurrera egin du, eta aurtengoan partaidetza inoiz baino handiagoa izango da. Izan ere, aurreko aldian baino hizkuntza gehiago, jende gehiago eta topaketan parte hartzeko eskaera gehiago izan dira. Adibidez, 2023an baino ehun eskaera gehiago jaso dituzte, eta hamahiru hizkuntza gehiago entzungo dira aste honetan. Higa, Nazioarteko Linguapax sariaren irabazlea Inaugurazio ekitaldiaren ondoren, Monica Pereña International Linguapax elkarteko lehendakariak 2024ko Linguapax sariaren diploma entregatu dio Beñat Garaio Higako sortzaileari. Inaugurazio ekitaldia diplomaren entrega egiteko aprobetxatu du Pereñak. Hizkuntza gutxituen alde egiten diren ekintzak saritzen ditu Linguapaxek. Oraingoan, 25 hautagaien artean, Higa aukeratu dute. Hizkuntza gutxituen alorrean egiten diharduen saretze lana aitortu diote. Ezker-eskuin, Nanclares, Garaio eta Pereña Linguapax sariaren diplomarekin. BERRIA

Tourraren lehen fase luzea amaitzeko, txirrindulariek etapa akigarria lehiatu dute Erdialdeko Mendigunean. Orain arteko saiorik malkartsuena izan da: zazpi mendate igo dituzte, horietatik sei, bigarren mailakoak. Sumendiz jositako inguruan barneratu da tropela, eta leherketa eragiten saiatu da Visma taldea. Oldarkor jokatu du berriz ere, Tadej Pogacar (UAE) ahultzeko esperantzaz. Esloveniarrak ez du aparteko larritasunik eduki, eta UAE taldea hainbestean moldatu da sute guztiak apaltzeko. Vismaren esfortzua, dena den, ez da antzua izan: erakutsi du badituela ausardia eta energia lasterketa une batetik bestera hausteko, eta lehentasuna ez bazen ere, poltsikoan sartu du etapa, Simon Yatesen eskutik. Giroko garaileak hirugarrenez altxatu ditu besoak Tourreko helmuga batean. Probetxu handia atera dio ihesaldiari. Beste horrenbeste esan dezake Ben Healyk (Education). Etapan hirugarren izan da hura, Yatesen eta Thymen Arensmanen (Ineos) atzetik. Garaipenak bainoago, lasterketako lidergoak arduratu du gaur ziklista irlandarra. Joan zen osteguneko etapa zakuratu ondoren, maillot horia eskuratzeko abagune ederra sortu zaio gaurko etapan; Puy de Sancyn bukatu da. Izerdiaren bidez lortu du saria; taldekideek lan eskerga egin dute haren alde, eta ondoren, indarrez egin du tira azken kilometroetako aldapa tenteetan. Harentzat ere, esfortzuak merezi izan du. Ben Healyk maillot horia kendu dio Pogacarri. CHRISTOPHE PETIT TESSON / EFE Faboritoen artean ez da aparteko zalapartarik izan. Mateo Jorgensonen (Visma) erasoek tentsio apur bat eragin dute, baina Pogacarrek ez dio alde egiten utzi. Esloveniarrak erritmo aldaketa bizia egin du azken igoeran, eta Jonas Vingegaard (Visma) itzala balitz bezala itsatsi zaio berriz ere. Danimarkarra sendo dabil ahalegin motz eta bortitzetan. Biak elkarrekin heldu dira helmugara, esprintari uko eginda. Ohiko eskemari jarraituz gero, gaurkoak atseden eguna behar zuen izan. Haatik, Frantziako Errepublikaren jai nazionalarekin bat eginez, ikuskizuna ematea egokitu zaie txirrindulariei. Visma taldea hasieratik lotu zaio erasoari: ihesaldiaren bidez Pogacar urduritu nahi zuten. Vingegaardek bi taldekide sartu ditu lasterketa buruko multzo jendetsuan: Yates eta Victor Campenaerts. Guztira 29 txirrindularik egin dute ihes, eta horietako bakar batek ere ez zeraman UAEren maillota. Almeidaren galera gutxi ez, eta Pavel Sivakov ezinak jota ibili da. Bere txarrean, Pogacar ez da guztiz bakartuta geratu Vismako ziklistek azken txanpan zuhaitza behin eta berriz astindu dutenean. Healy ondo inguratuta egon da ihesaldian. Haren taldekideen joari esker, geroz eta atzerago utzi dute tropela. Lenny Martinezek (Bahrain) puntu sorta ederra lortu du igoeraz igoera. Eta Ben O’Connorrek (Jayco), berriz, bere kasa abiatzeko saiakera egin du eguneko hirugarren mendatean. Ez da bakarrik geratu, baina erdibitu egin da multzoa. Eta are gehiago mehetu da helmugatik 27 kilometrora, punturik banatu ez baina min handia egin duen aldapa batean. Yates, Healy, O’Connor, Arensman, Michael Storer (Tudor) eta Quinn Simmons (Lidl) nabarmendu dira bertan. Itzaletik argira Jo eta ke ibili da Healy, lider izatea etapa irabaztearen aurretik jarrita. Simon Yatesek, berriz, azkenerako gorde ditu indarrak. Azken igoeran atera da estalpetik, 2,3 kilometro eskas gelditzen zirela. Arensman asko hurbildu zaio, baina indarrak bikain banatu ditu Vismako txirrindulariak. Pogacarrek, ostera, Adam Yatesen laguntza izan du Jorgensonen ahaleginak zapuzteko. Gero, Remco Evenepoeli (Soudal) begira geratu da hura oldartu denean. Flandriarra ez da urrun iritsi. Pogacarrek, ordea, aurkari guztiak atera ditu gurpiletik, Vingegaard izan ezik. Healy baino 4.59 geroago iritsi dira biak; beste hautagai gehienak ez dira aparte izan. Tourrak lehen geldialdia izango du bihar. Hamar etapa jokatu dira dagoeneko; lasterketaren ia erdia, alegia. Zailtasunari dagokionez, ordea, ziklistek ostegunetik aurrera egin beharko diete aurre saiorik gogorrenei. Lehenik, Pirinioen txanda iritsiko da. Hiru etapa jokatuko dituzte Pirinioetan; horietako bat, kronoigoera izango da. Hori bai, mendate festari ekin aurretik, etzi klasiko itxurako ibilbidean lehiatuko da tropela. Okzitaniako Tolosatik aterako da, eta helmuga ere bertan izango du. Healy azalduko da horiz jantzita; Pogacar 29 segundora du, 1.29ra Evenepoel, eta 1.46ra Vingegaard.

Liskarrak izan dira bart gauean Ordizian. Adierazpen ofizialen arabera, «hainbat pertsonen arteko borroka bat» zela eta gerturatu da Ertzaintza Ordiziako Araba kalera. Orduan areagotu da liskarra. Eusko Jaurlaritzaren segurtasun sailak adierazi du hainbat pertsonak poliziei «eraso» egin dietela, eta gizon bat atxilotu ere egin dute «agenteen aurkako atentatuagatik eta lesioak eragiteagatik». Lau izan dira zauritutako ertzainak, eta horietatik bik ospitalera joan behar izan dute. Batek lepauztaia hautsita dauka, eta lesioak ditu masailalboko hezurrean. Besteak ukondoa dislokatu du. Ertzaintzak jakinarazi duenez poliziek hiru gizon ikusi dituzte Araba kalean, ihesean, eta atzetik jarraitu diete. Une horretan, beste pertsona batzuk «ertzainen lana oztopatzen» hasi direla salatu du Segurtasun sailak. «Pertsonen jarrera bortitzak tentsioa areagotu du, eta gizonetako batek ukabilkada bat eman dio ertzainetako bati». Ustezko erasotzailea atxilotu egin dute agintaritzaren aurkako atentatuaren eta lesioen delitua egotzita. Atxilotu duten gizonak «aurrekari polizial ugari» dituela adierazi du Segurtasun sailak, eta epailearen esku utzi arte ertzain-etxean egongo da. Zauritutako bi ertzainak, berriz, Zumarragako Ospitalera eraman behar izan dituztela adierazi dute. Lepauztaia hautsi duen polizia, ordea, handik Gurutzetara eraman behar izan dute, ebakuntza egitera. Bertan ziren Ricardo Ituarte Segurtasun sailburuordea eta Victoria Landa Ertzaintzaren zuzendaria, zauritutako ertzainari «babesa» adierazteko. Bigarrenari alta eman diote. Ertzaintza gertatutakoa ikertzen ari da, eta liskarretan inplikatutako gainerako pertsonak identifikatu nahian. Segurtasun sailburuordeak gertatutakoa «kondenatu» du eta erasoa «oso larria eta onartezina» dela adierazi du.

Izenburutik jakin-mina piztu dit saioak: match ingelesezko hitzarekin lotu dut, eta kirolaz ari denez, partida edo norgehiagoka etorri zait burura. Lehenengo bi atalak entzun eta gero, ordea, sare sozialetan, bereziki harremanei buruzkoetan, bi pertsonaren arteko afinititatea agerian uzten duen berbaz ari direlakoan nago. Edo —baliteke— biekin, eta bide batez entzuleekin, jolasean aritzea. Ez dut baztertzen gonbidatuek dastatu beharreko matcha teari erreferentzia zuzena izatea Basque Team goi-mailako euskal kirolariak sustatzen duen fundazioak babesten duen podcast berriaren izenburuak. Aratz Losadaren gidaritzapean, maiatzaren 30ean abiatu zen saioa, eta dagoeneko bere mikrofonoetatik igaro dira Mikel Linazasoro eskalatzailea eta Eukene Larrarte txirrindularia. Hurrengo atalean Keoni Lasa surflaria izango dela iragarri dute. Horiei beste hiru kirolari gehituko zaizkie, orotara sei kapitulu osatu arte. Elkarrizketa freskoa, arina itxuraz baina aldi berean gai sakonak ukitzeari muzin egin gabe; oso interesgarria iruditu zait Larrartek trans eta LGTBIQ+ kolektiboko pertsonek jasaten duten diskriminazioari buruz egiten duen gogoeta. Kirol eta kirolarien ohikoa ez den ikuspegia azaltzen saiatzen da. Probokatzailea eta jostalaria da, eta gonbidatuak proba batzuk gainditzera behartzen ditu aurkezleak. Batetik, pertsona batzuk aipatuz, norekin matx egingo lukeen galdetzen dio elkarrizketatuari; bestetik, indar- eta abilezia-jokoak egitera gonbidatzen du, eta, azkenean, soinu- edo entzuketa-asmakizuna proposatzen dio. Hau da, segur aski entzuten dutenek hobeto ulertzen duten txapelketa. Izatez, bideopodcasta da Matx, baina zenbait euskal irratitan emateko ere sortua, eta, beraz, entzule soilari ere zuzendua. Une jakin batzuetan pantailari begiratu behar izan diot solaskideak zertaz ari ziren jakiteko (adibidez, tea edatean isilik geratu direnean edo pertsona baten argazkia erakutsi eta nor den azaldu ez dutenean); hala ere, oro har erraz aditzen den saio freskoa da, esaterako, hondartzan entzuteko egokia. Kirol saioa dela aprobetxatuz, azpimarratu nahi dut nola eskertzen den sasoi honetan futbola ez diren beste kirolek gure parrillak hartzea, nahiz eta eten hau oso laburra den eta udako sugeren bat edo beste jasan dugun. Bitartean, ligen egutegiak eta taldeen entrenamenduak jada heldu diren arren, txirrindularitzaz eta estropadez goza dezagun!