Tadej Pogacarrek (UAE) irabazi du bere lehen Giroa. Baina deigarriena ez da zer, nola baizik. Itzuli handi batean ez da aspaldi ikusi horrelako nagusitasunik. Hiru adierazlek argi erakusten dute hori: bigarren sailkatuari ateratako aldeak, itzuliaren garaileak irabazitako etapa kopuruak eta liderraren maillotarekin egindako egunek. Pogacarrek 9.56ko aldea atera dio Daniel Felipe Martinezi (Bora). 1965eko Giroraino jo behar da alde handiagoa ikusteko: Vittorio Adornik 11.26 atera zion Italo Zilioliri. Eta hiru itzuli handiak kontuan hartuz gero, 9.56 baino diferentzia handiagorik ez da izan 1984ko Frantziako Tourraz geroztik —Laurent Fignonek 10.32 atera zion Bernard Hinaulti—. Etapa garaipenei dagokienez, Giroko irabazle batek dozena erdi irabazi zituen azken aldia 1973ko edizioa izan zen, Eddy Merckxek irabazi zuen laugarren Giroa. Eta hiru itzuli handiak kontuan hartuz gero, ordutik soilik Tony Romingerrek lortua zuen itzuliarekin batera sei etapa zakuratzea: 1994ko Espainiako Vueltan. Hain zuzen, Vuelta horretan Romingerrek lehenbiziko egunetik azkeneraino jantzi zuen liderraren maillota. Hiru asteko itzuli batean hori lortu duen azken ziklista da oraingoz. Giroari dagokionez, Gianni Bugno da hori egin duen azkena, 1990ean. Pogacarrek ezin izan du hori lortu, Jonathan Narvaezek eta Maximilian Schachmannek eragotzi ziotelako lehenbiziko etapan, helmugako esprintean esloveniarrari gailenduta. Bigarren egunetik azkeneraino jantzi du liderraren maillota, Romingerrek 1995eko Giroan egin bezala. 1995etik orain arte, Vincenzo Nibali eta Chris Froome ziren hiru asteko itzuli batean liderraren maillota denbora gehien jantzita eramana zuten irabazleak: Nibalik 2014ko Tourrean bigarren egunean jantzi zuen, baina bederatzigarren etapan erantzi behar izan zuen, hamargarrenean berreskuratu eta bukaeraraino eusteko; Froomek, berriz, hirugarren etapatik bukaeraraino jantzi zuen maillot gorria 2017ko Vueltan. Hortaz, Pogacarrek 2024ko Giroan erakutsi duen nagusitasunak bertze mugarri bat ezarri du ziklismoaren historian. Gaur eman duen ikuskizunari aitortza egin diote Erromako kaleetan bildutako zaleek. Podiumean Martinez eta Geraint Thomas (Ineos) izan ditu albo banatan. Irabazi duen hirugarren itzuli handia da, aurrez 2020. eta 2021. urteetako Frantziako Tourrak irabazitakoa baita. Hurrengo helburua argi du: aurtengo Tourra irabaztea. Ez da erronka makala. Merlierren hirugarrena Azken esprintean Tim Merlier (Quick-Step) gailendu da, aurtengo Giroan hirugarren aldiz. Hiruna garaipen lortu dituzte bi esprinter onenek, Merlierrek eta Jonathan Milanek (Trek). Gaur, helmugarako zortzi kilometro falta zirela izan duen matxurak baldintzatu du italiarraren lana; lortu du tropela harrapatzea, baina hartu duen berotuaren ondorioz, ez du indarrik izan azken metroetan Merlier aurreratzeko. Ez zaio asko falta izan ciclaminoari.

Hamabi aldiz aurkeztu, eta 11 aldiz irabazi. Kilian Jornet mito bat da Zegama-Aizkorri mendi lasterketan, geroz eta handiagoa. Bera nagusitu da 23. edizioan ere. Sekulako erritmoa ezarri du lehen metroetatik, eta aurkari bakarra izan du gaurko egunean: eguraldi eskasa. 2022. urtean Jornetek berak ezarritako errekorra (3:36.40) hausteko egun aproposa izan zitekeela zirudien, baina ez da hala izan. Hala ere, inoizko bigarren markarik onena egin du: 3:38.08. Lehen kilometroetan Elhousine Elazzaouik eutsi dio Sabadellekoari, baina marokoarrak erritmoa zertxobait apaldu duen unean tartea zabaldu du kataluniarrak. Gero, ezinezkoa izan da hori ixtea; amaieran zortzi minutu atera dizkio bigarren sailkatuari. Bere buruaren aurka lehiatu da, beraz, Jornet. Lehen erreferentzia puntuetan errekorraren egunean baino azkarrago igaro da: Ultzaman 1:13 azkarrago, eta Sancti Spiritun 1:11 azkarrago. Korrikalari bat Aizkorrin gora, gaur. JUAN HERRERO /EFE Ibilbidearen bigarren zatian, ordea, euriak zapuztu du Jorneten ametsa. Azken metroak, errekorrik lortuko ez zuenaren jakitun, Zegaman elkartutako publikoa agurtzeko eta haiei eskerrak emateko baliatu ditu. Izugarria izan da amaierara heldu den unea, helmuga zeharkatu duen izarraren parekoa. Pozez zoratzen zegoen: «Amets bat da Zegaman irabaztea, ametsik onena». Lasterketa «izugarria» izan dela aitortu eta zaleei bultzada eskertu die: «Hegan eraman naute». Duela hamazazpi urte lortu zuen lehen txapela, hogei urterekin. «Zegama, Zegama da. Baina ni ere Zegama naiz. Atleta bezala trebatu nau eta nire ibilbidea ezin da ulertu Zegama gabe», adierazi du, berriz ere parte hartuko duela iradoki aurretik: «Beti dut itzultzeko gogoa». Bigarren Elazzaouik amaitu du, eta atzetik Bartlomiej Przedwojewskik, Luca del Perok eta Manuel Merillasek. Aritz Egea zumarragarra izan da lehen euskal herritarra, 13. postuan. Osa, zoragarri Emakumezkoetan Sylvia Nordskar norvegiarra nagusitasunez gailendu da (4:29.12), baina eguneko izen nagusia Malen Osa oñatiarrarena izan da. Bigarren postuan amaitu du Zegama-Aizkorri korritu duen lehen aldian (4:35.19), eta ikurrina eskuetan zuela egin ditu azken metroak, publikoaren txalo artean. Sylvia Nordskar, gaur. JUAN HERRERO / FOKU Nordskarri Theres Leboeufek eutsi dio hasieran, baina behin lasterketa burua hartu duenean inork ez dio itzalik egin. Lehen txapela du. Osak, etxetik gertu zebilenez, zaleen babes handia izan du, eta eskertuta agertu da; oso pozik dagoela eta pribilegiatua dela adierazi du. Atzetik aurrerako lasterketa egin du; lan erdietan laugarren zihoan. «Estutu egin dut aurrera egiteko eta bukaera luze egin zait, baina lortu dut errentari eustea». Hogei segundo atera dizkio Marta Martinezi, hirugarrenari. Lide Urrestarazu ordiziarra izan da Osak aurreratu duenetako bat. Sancti Spiritun bigarren pasa da, lasterketa burutik bi minutura, baina, azkenean, bosgarren bukatu du. Nordskarrek baino zortzi minutu gehiago behar izan ditu 42 kilometroak egiteko. Osa, Nordskar eta Martinez, gaur, Zegaman. GOTZON ARANBURU / FOKU

Refugee Food erakundeko kidea da Antoine de Clerck (Toulon, Frantzia, 1974). Siriako gerratik ihesi ari ziren pertsonak kontinente zaharrean nola tratatzen ari ziren ikusteak erabaki bat hartzera eraman zuen: «Atzerritar sentitu nintzen ni ere hemen». Lesbosen eta Lampedusan ibili zen lanean, besteak beste, boluntario gisa. Orain, bizitokitik laguntzen ditu migratzaileak: Le Revers de la Medaille plataformako bozeramailea eta koordinatzailea da gaur egun. Stravinsky Iturrian elkartu da BERRIArekin. [articles:2125321] Zer da Le Revers de la Medaille? Irailean plataforma sortzea erabaki genuen, nahiz eta kanpaina honen jatorrizko ideia duela urtebetekoa den. Saint Denisen, iparraldeko barrutian, kirol azpiegiturak egiten ari ziren, besteak beste, hiri olinpikoa eta estadio handi bat: Frantziako Estadioa. Aldi berean, udaberri hartan, bazterreko auzo horietan pertsonak kanporatzeari ekin zioten, tartean okupatutako etxeetan bizi zirenak. Bereziki immigranteak bizi ziren han, paperik gabe daudenak, baina baita egoera zaurgarrian dauden beste pertsona batzuk ere; etxegabeak, sexu langileak, drogaren munduan dabiltzanak… Orotara 4.000 laguni eragin zien lehen operazio hark. Hori izan zen abiapuntua? Bai. Prefekturara jo genuen, baina ez genuen erantzunik jaso. Udako oporren ostean, irailean, berriz ere altxatu genuen ahotsa, baina orduan ere txintik ez, beraz, plataforma bat eratzea erabaki genuen. Olinpiar Jokoen harira sortutako mugimendua da gurea. Ohartu ginen operazio horien helburua garbiketa sozial bat egitea zela. Honezkero gobernuz kanpoko ia 90 erakundek egin dute bat plataformarekin. Jakina, inor ezin da poztu txabola auzoak eta okupak egotearekin, baina irtenbiderik gabe geratzen direnean okerragoa da. Hotzean egiten dituzte kanporatzeak, aurretiko diagnostiko sozialik gabe, eta jendea kalean geratzen da. Izenarekin behintzat bete-betean asmatu duzue. Bai. Izena perfektua da. Eremu ezberdinetan lanean ari diren erakundeak daude gurean, baina bat gatoz gauza batean: egoera zaurgarrian daudenak babestu nahi ditugu. Erakunde txikiak daude tartean, baina baita handiak ere: Caritas, Medicus Mundi… Litekeena da behin-behineko plataforma bat izatea. Ostiralero elkartzen gara elkarlanean aritzeko. Zer egin duzue orain arte? Gertatzen ari dena kontatzen, azaltzen eta dokumentatzen ari gara, propaganda egin gabe. 25 orrialde dituen dokumentu bat egin dugu. Olinpiar Jokoak egitearen alde gaude, baina uste dugu gauzak beste modu batera egin litezkeela. Aukera bat da beste hirietan gertatu dena ez gertatzeko. Parisen 7.000 etxegabe daude. Frantzian 20.000 dira. Bilatu dezagun jende honentzako aterpe bat. Egunero iristen dira immigranteak gurera, eta egin dezaketen gauza bakarra da espaloi batean eseri, prozesu administratibo infinitu bat martxan jarri arte. Udan hamasei milioi turista etorriko dira Parisera. Horiek ez dute leku goxo batean lo egiteko arazorik izango. Ekintza batzuk ere egin dituzue… Bai. Presio egiteko modu bat da. Zarata egin dugu, eta gure ekintzek oihartzuna izan dutenean bakarrik agertu dira prest erakundeetako ordezkariak gurekin elkartzeko. Erakunde batek bestera bideratzen gaitu, ministerio batek bestera, gobernuak prefekturara… Olinpiar Jokoetako Batzordearekin ere elkartu ginen, baina esan ziguten beraiek kirol ekitaldi bat antolatzeko ardura besterik ez dutela, ez kalean gertatzen denarena. Izugarria da, baina gaur egun 45.000 polizia daude kaleetan; 30.000 polizia, eta 15.000 militar. Paperik ez dutenek norabidea aldatzen dute uniforme bat ikusten dutenean. Ni neu ere ez naiz eroso sentitzen uniformea duen polizia batekin, beraz pentsa kalean bizi direnak… Senaren ertzetan zeuden kanpaleku guztiak eraitsi dituzte. Bai. Hiriaren erdigunean zeuden kanpaleku nagusiak desegin dituzte, gehienak gauez, edo goizaldean, eta asko eta asko indarkeria erabiliz, bereziki azken hilabeteetan. Kanpin dendetatik aterarazten dituzte, eta zaborra balira bezala tratatzen dituzte. Postal baten irudiarekin bat ez datorrena ezabatzen ari dira; postal eder bat nahi dute bakarrik. Paris munduaren erdigunea izango da Olinpiar Jokoetan. Mundu osoko kazetariak egongo dira, eta luparekin begiratuko gaituzte. Agintariek irudi on bat eman nahi dute. Baina ezin da errealitatea guztiz ezkutatu, ezta? Hala da. Immigranteak beste leku batzuetara mugitzen dira. Kanpaleku txikiagoetan ezartzen dira, eta okerrena da askotan denbora behar izaten dugula jakiteko nora joan diren. Gehienak asilo eskatzaileak dira, asko eta asko adingabeak. Janaria eta arropa eramaten diegu, eta osasun arreta eskaini. Olinpiar Jokoen atarian gaude. Nolakoa da egoera orain? Areagotu egin dira operazioak. Ia egunero daude. Polizia leku batera doa, edo eraikin batera, eta bertan daudenak kanporatzen ditu. Gu gaudenean, edo kazetariak eta argazkilariak daudenean, leunago aritzen dira. Aldirietan elkartzen ari dira orain, eta saiatzen ari dira beste hirietara eramaten. Frantziak immigrazio lege zorrotz bat onartu berri du. Zer iritzi duzu? Izugarria da. Orain arteko legerik gogorrena da. Kanpaina bat egin genuen legea onar ez zezaten, proposamenak egin genituen, baina, zoritxarrez, azkenean aurrera atera zen. [Emmanuel] Macronen alderdiak legea babestu zuen, ezker hegaleko alderdikide batzuk kontra agertu baziren ere. [Marine] Le Pen pozarren dago. Asanblea Nazionalak etorkinen egoera erregularizatzeko prozedurak are gehiago murriztu ditu. Europan, oro har, ikusten ari garen jarrera da; mugak urruntzen dituzte, kontrol politikak zorroztu eta legeak gogortu. Frontex ere eratu zuten. Begira Erresuma Batuko deportazio plana ere. Iheslariek milaka kilometro egiten dituzte gerratik, miseriatik edo jazarpenetik ihesi, eta, bi urteko zeharkaldi latzaren ostean, behin gure mugetara iristen direnean, kanporatu egiten ditugu. Basamortua zeharkatu dute. Edo Libia. Ontzi batean sartu dira itsasoa gurutzatzeko. Edo Bangladeshtik etorri dira. Eskubidea daukate, eta, bada garaia gure ikuspuntua aldatzeko ere. Immigranteak ez dira arazo bat; aukera bat dira.

Sei denboraldiren ondoren, Jagoba Arrasatek agur esan dio Osasunari. Duela aste batzuk iragarri zuen berria, eta gaur jaso du merezitako omenaldia, Sadarren, ligako azken partida jokatu eta gero. Jokalari guztiak bildu dira zelai erdian, eta orduan hasi da omenaldia. Guztien erdian Arrasate, eta zaleak hura omentzeko kantuan. Albo batean, berriz, koadro bat, 256 zenbakia zuen kamiseta barruan zuela; teknikariak talde gorritxoa zuzendu duen partida kopurua gogoratuz. Omenaldiak aurrera egin ahala, Arrasatek ez die malkoei eutsi, eta gutxiago etxekoak ikusi dituenean. Ondoren irten dira haren bi laguntzaileak: Bittor Alkiza bigarren entrenatzailea eta Sergi Perez prestatzaile fisikoa. Haien omenez Agur jaunak jo dute txistulariek. Sanferminetako zapia ere jarri diete, eta aurreskua dantzatu. Haur batzuk, bitartean, Osasunako banderak mugitzen aritu dira. Luis Sabalza presidentea eta Pedro Mari Zabalza teknikari ohia zelairatu dira horren ostean, eta haien eskutik jaso dute Alkizak eta Perezek oroigarri bana. Arrasateri, berriz, David eta Unai Garciak eman diote kamisetaren koadroa. Ondoren hartu du hitza teknikariak. «Ez dut joatearen tristurarik, egon izanaren poza baizik. Sentimendu gorritxoa ezagutu izanaren zoriona dut. Sei urte zoragarri izan dira. Ni eta nire familia zoriontsu izan gara, eta hori zuei esker izan da: eskerrik asko. Bittorren eta Sergiren partez ere eskerrik asko. Jokalariei, klubeko langileei, eta batez ere zuei, zaleei, eskerrik asko. Asko maite zaituztet». Eta horren ostean, oharra: «Altxor bat dugu, eta hori Taxoare da. Zaindu dezagun». Eta agurra bukatzeko, ohiturari jarraituz, bertso batekin agurtu da Arrasate: Eskerrik asko guztioi, hau da txalo zaparrada. Sadarren beti izan dut nolabaiteko zirrara. Sei urte pasatu dira, konturatzerako jada. Zorionekuak gu geu, zorionik baldin bada. Saiatu naiz defendatzen, Osasuna eta euskara. Gorritxo guztientzako doa gure besarkada. Agur, gu bagoaz, baina, laster bueltatutako gara. 🎶 Jagoba Arrasate jauna#GraciasJagoba | #EskerrikAskoJagoba pic.twitter.com/HNUQ9Dd00U — C. A. OSASUNA (@Osasuna_eus) May 25, 2024 Hori amaituta, jokalariek airean hartu dute Arrasate, eta zelaitik bira egin du gero, emaztearekin eta hiru seme-alabekin, zaleak agurtuz. Partida gutxienekoa izan da, ez baitzegoen ezer jokoan. Azkenerako, bana berdindu du Osasunak Vila-realen kontra. Bisitariak hobeto hasi dira, baina Sorlothen lesioak min egin die. Pixkanaka, jokoaren ekimena hartu du Osasunak, eta 30. minutuan Budimirrek gola sartu du. Peñak erdiraketa ona egin du lehen zutoinera, eta ederki baliatu du Kroaziako aurrelariak. Arrasaterekin ospatu du. 1-0 amaitu da lehen zatia. Bigarrenean, Vila-real hobeto aritu da, eta, pare bat abisuren ostean, Moralesek gola sartu du, Baenaren pase on baten ostean. Banakoarekin, bi taldeek izan dituzte gola egiteko aukerak, baina ez dute asmatu, eta hala amaitu da neurketa. Athleticek irabazi, eta Realak galdu Athleticek, berriz, amaiera bikaina eman dio denboraldiari, 0-1 irabazi baitio Rayori. Gainera, Unai Simonek Zamora garaikurra irabazi du, gol gutxien jaso dituen atezaina baita. Zuri-gorrien gola Nico Williamsek sartu du, 67. minutuan. Rayo hobeto aritu da lehen zatian. Baina gero talde zuri-gorriak estutu egin du, eta horrek eman dio garaipena. Galdu egin du, berriz, Realak. Hala, ezin izan du nahi zuen bezala amaitu sasoia etxean. Atletico Madril 9. minutuan jarri da aurretik, eta Realak jokoaren ekimena izan zuen arren, ezin izan du berdinketa lortu. Azkenean, 0-2koa sartu du Atletico Madrilek, 93. minutuan. Reinildok. Alavesek, berriz, bihar amaituko du denboraldia, Las Palmasen (16:15, La Liga).

Errusiak izan dezakeen erreakzioak bultzatuta Mendebaldeko herrialdeek beren buruari ezarritako marra gorri bat zeharkatu zuen lehen herrialdea izan zen Erresuma Batua, maiatz hasieran. David Cameron Atzerri ministroak adierazi zuen Ukrainak baduela zilegitasuna Mendebaldeak emandako armekin eraso egiteko Errusiako Federazioaren lurretan dauden instalazio militarrei. Volodimir Zelenski Ukrainako presidenteak horretan zentratu ditu azken asteetako ahalegin diplomatikoak, eta NATO Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundeak ere jarrera hori defendatzen du orain. Izan ere, Jens Stoltenberg Mendebaldeko aliantza militarraren idazkari nagusiak eskatu die aliatuei beto hori kentzeko. Hari egindako elkarrizketa bat kaleratu zuen Erresuma Batuko The Economist astekariak atzo gauean, eta nabarmendu du, besteak beste, Ukrainari Errusiako lurretako helburu militarrei eraso egiteko «eskubidea» kenduz gero «zailtasun handiak» izango lituzkeela «autodefentsarako duen eskubidea gauzatzeko». Argudiatu du NBE Nazio Batuen Erakundearen gutunak jasotzen duela herrialde batek bere burua defendatzeko zilegitasuna duela, eta, horrenbestez, «legezkoa» litzatekeela Ukrainak Errusiako lurretan erasoak egitea, «betiere helburuak militarrak eta zilegiak badira». Horiek horrela, eta bi urte eta hiru hilabete igaro diren honetan Errusiak inbasioa hasi zuenetik, Stoltenbergek eskaera bat egin die aliatuei: hausnar dezatela ea armen erabilerari ezarritako murrizketak kendu behar ote diren. AEBak, Frantzia eta beste aliatu gehienak kontra agertu izan dira. 500.000 Errusiaren bajak, Ukrainaren arabera. Hildako eta zauritutako soldaduak aintzat hartuta, Errusiako armadak 500.000 baja eduki ditu duela 27 hilabete Ukrainako inbasioa hasi zuenetik. Datu hori eman du, gaur, Ukrainako armadak. Azken hilabeteetan Ukrainako gerraren bueltan hartutako erabakiek eta horretan zuzenean edo zeharka parte hartzen dutenek egindako adierazpenek erakusten dute, gutxienez, gatazka hori luzatu egingo dela; are, koska bat estutu daitekeela. Emmanuel Macron Frantziako presidenteak otsail bukaeran esan zuen ezin dela baztertu aliatuek Ukrainara tropak bidaltzea Errusiakoen kontra borroka daitezen. Pare bat aste geroago, Europako Defentsa Industriarako Estrategia aurkeztu zuen Europako Batzordeak. Horren helburu nagusietako bat da talde komunitarioan egindako armen erosketa eta ekoizpena bateratzea, arlo horretan AEBekiko duten mendekotasuna gutxituz. Eskaera formala Garai bertsuan, Ursula von der Leyen batzordeko presidenteak azpimarratu zuen, ekitaldi batean, ez zela «ezinezkoa» gerra bat egotea, eta EB Europako Batasuneko estatuetako herritarrek horretarako «prestatu» beharko luketela. Horrekin guztiarekin lotuta, Ukrainari laguntza militarrean 300 milioi dolar —280 milioi euro inguru— ematea onartu zuen AEBetako Kongresuak apirilean, eta Washingtonek aitortu zuen irismen luzeko misilak eman dizkiola jada Ukrainari. Azken hori ere zeharkatu ezinezko beste marra gorri bat zen duela ez asko arte; Kievi F-16 gerra hegazkinak ematea bezalaxe, esaterako. Eta, bien bitartean, Kiev aireko defentsa sistemak eskatzen ari da, erasoetatik babesteko, baita armak eta horiek erabiltzeko baimena ere. Pentagonoko buruzagi batek hedabideei azaldu zien, hilaren 17an, Zelenskik eskaera formal bat egin diela Mendebaldearen armak Errusian erabili ahal izateko. Azken asteetan, auzi hori dago erdigunean, eta, Errusiarentzat, «suari su ematea» litzateke hori, Dmitri Peskov Kremlineko bozeramaileak egunero egin ohi duen agerraldian atzo esan zuenez. Ohartarazi zuen, bide batez, eraso egingo dietela Ukrainari NATOren material militarra Errusian erabiltzeko baimena ematen dioten herrialdeei. G7-koEk aurrerapausoak eman dituZTE Errusiari blokeatutako aktiboen inguruan G7koek aurrerapausoak eman dituzte, Errusiari blokeatutako aktiboak Ukrainari laguntzeko erabiltzeko orduan. Hori jakinarazi dute munduko herrialde industrializatuenen taldeko Ekonomia ministroek gaur, ohar bateratu batean, Stresan (Italia) bilera bat egin ondoren. 2022ko otsailean Errusiak Ukrainako inbasioa hasi ondoren, Errusiako Banku Zentralaren 300.000 milioi dolar inguru blokeatu zituzten Europan —276.000 milioi euro—; nagusiki, urrea, dibisak eta estatuaren bonuak. Frantziako, Erresuma Batuko, Alemaniako, Kanadako, Italiako, AEBetako eta Japoniako estatuburuak eta gobernuburuak goi bilera bat egitekoak dira ekain erdialdean, eta mahai gainean edukiko dute aktiboen parte bat Ukrainarentzako mailegu gisa erabiltzeko aukera.

Hasi da Zegama-Aizkorriko festa, X. Kilometro Bertikala jokatu da gaur arratsaldean, igandeko lasterketa handiaren atariko. Emakumezkoetan, Naiara Irigoien burlatarra (Nafarroa) nagusitu da bigarren urtez jarraian, 44’03”-ko denborarekin. Mutiletan, berriz, Omi Ryunosuke japoniar gaztea gailendu da, 36’43”-ko denborarekin. Zerua garbi, eguzkia eta ipar haize fina izan dute korrikalariek. Giro paregabea korrikarako. Zerikusirik ez, beraz, iaz kilometro bertikalean izan zuten eguraldi makurrarekin. Guztira 254 partaidek hartu dute parte kilometro bertikalean (3.000 metroko distantzia eta 1.015 metroko desnibela), Aizkorri iparreko basoan beheko partean eta malda piko-pikoan amaieran. Jendeak ez du hutsik egin eta bidean nahiz helmugan gogoz hauspotu ditu korrikalariak. Emakumezkoetan, Naiara Irigoienek bete egin ditu pronostikoak eta Laia Montoya kataluniarrak (44’42”) baino minutu erdi pasatxo lehenago geratu du kronometroa. Hirugarren Ainhoa Sanz urretxuarra (Gipuzkoa) izan da (46’00”). Igandeko proban ere partaideen artean izango da Irigoien, eta mundu mailako probetan egiten ari den denboraldi bikaina kontuan hartuta, aurrekoen artean izango da, seguru. Aurten, besteak beste, Golden Trail World Series zirkuituko bigarren proban, Sichuango (Txina) Four Sisters Mountain Trail lasterketan, laugarren izan zen Irigoien. Irigoien «oso pozik» agertu da garaipenarekin. «Egia esan, amaiera gogorra egin zait, baina jende asko zegoen animatzen eta horrek indarra eman dit. Orain nire helburua iganderako prestatzea da. Bihar ondo errekuperatzen saiatuko naiz, atseden hartzen eta lo asko egiten. Maratoia iaz baino denbora hobearekin errepikatzeko gogo handia dut. Aurreko denboraldian ez nituen hain lasterketa luzeak egin, baina aurten ordu gehiago egin ditut entrenatzen, beraz, denbora pixka bat jaitsi eta berdin gozatzea espero dut. Nirea bertikalak dira, eta igandean maratoia badut ere, ezin nion proba hau egiteari utzi». Omi Ryunosuke japoniar gaztea izan da irabazle gizonezkoetan. IGOR QUIJANO Gizonezkoetan Omi Ryunosuke Kyotoko (Japonia) atleta gazteak aurre hartu die Ïu Net (37’00”) eta Jordi Bolet (37’34”) kataluniar gazteei. Maiatzean, Transvulcania-ko kilometro bertikala ere eskuratu zuen Ryunosukek. Japoniarrari «oso polita eta ikusgarria» iruditu zaio ibilbidea. «Nire hirugarren aldia da Zegaman. Lehenengo urtean lasterketa ezagutzera eta animatzera etorri nintzen, iaz maratoia korritu nuen, eta aurten distantzia laburretan zentratuago nago. Oso pozik nago garaipenarekin». Kilometro bertikaleko errekorra Oriol Cardona (32’59” 2022an) eta Laura Orgue (41’40” 2017an) atleta katalanek dute. Bertikaleko sailkapen guztiak esteka honetan.

«Ikertu zure garaiko egia/ eta aurkituko duzu zure poesia». Celso Emilio Ferreiro idazle galiziarraren lerroak bere eginez abiatu du Mari Luz Esteban poeta eta antropologo feministak gaur Literaturia jaialdia Zarautzen (Gipuzkoa). «Iker dezagun gure garaiko egia, eta aurkituko dugu gure poesia». Izan ere, (B)egia da aurtengo festibalaren leloa, parentesi eta guzti, eta begiaren eta egiaren arteko hitz jolas horri tiraka osatu du Estebanek jaialdiaren irekiera ekitaldirako sortutako manifestua. Egin klik hemen, osorik irakurtzeko. Ondorengo izenburua jarri dio idazleak bere hitzaldiari: Begiratzea ez da nahikoa egia birsortu ahal izateko. Manifestu bat 15 puntutan eta ahots askotara. Eta, hain justu ere, Sarah Bibaker kazetariak begiradaren indarrari buruz egindako gogoeta batekin hasi du manifestua. Haren hitzetan, begirada batek ez duelako errealitate gordina eraldatzeko gaitasunik, eta, halere, ezinbesteko tresna ere badelako. «Begiratzea bestearen gizatasuna, duintasuna eta balioa aitortzea ere bada. Begiratzea axolagabekeriaren eta konplizitatearen aurkako garaipen txikia da. Begiratzea [Gazako] genozidioaren zentzu komunaren aurkako matxinadaren hasiera da». Eta, besteak beste, ondorengo autoreen gogoetekin harilkatu du bere testua gero Estebanek: Uxue Apaolaza, Annie Ernaux, Jorge Oteiza, Igor Elortza, Harkaitz Cano, Anjel Lertxundi, Pascal Gaigne, Miren Agur Meabe, Gabriel Aresti, Elizabeth Bishop, Ekhine Eizagirre, Victoria Furtado, Ion Celestino, Jon Benito, Leonora Carrington, Maria Lugones, Sonia Gonzalez, eta, azkenik, Celso Emilio Ferreiro. «Feminismoak espazio seguruen ezinbestekotasunaz hitz egin digu. Espazio seguruak egia ahoratu ahal izateko, espazio seguruak bestea entzuteko, espazio seguruak bestea idazteko, espazio seguruak bestea irakurtzeko. Euskal literatura espazio segurua al da?». MARI LUZ ESTEBAN Idazlea Uxue Alberdi idazle eta bertsolariak Kontrako eztarritik liburuan egindako lana ere hartu du gogoan, esaterako. Hamabost bertsolarirekin izandako solasaldien bidez, bertsolaritzan eragiten zuten hainbat genero desberdinkeria agerrarazten zituen bertan Alberdik. Eta horren berri izateak eragindako deserosotasuna hartu du gogoan Estebanek. «Halako gehiago helduko direnaz nork egin zalantza?». Eta, horri lotuta, espazio seguruen beharraz ere egin du gogoeta idazleak. «Feminismoak espazio seguruen ezinbestekotasunaz hitz egin digu. Espazio seguruak egia ahoratu ahal izateko, espazio seguruak bestea entzuteko, espazio seguruak bestea idazteko, espazio seguruak bestea irakurtzeko. Euskal literatura espazio segurua al da?». Azoka eta emanaldiak Estebanen irakurketaren ondoren, Iraia Eliasek, Amancay Gaztañagak eta Erika Olaizolak (B)egira! emanaldia eskaini dute. Eta biharkoa izango du jaialdiak egun nagusia. Liburu azoka irekiko dute Lege Zaharren enparantzan, Booktegi proiektua omenduko dute, liburu aurkezpenak izango dira, eta hainbat saio ere egongo dira Modelo aretoan. Komikiak itzultzeaz arituko dira hizketan Bego Montorio, Julen Gabiria eta Miel Anjel Elustondo eguerdian, esaterako. 17:30ean Inuksuit emanaldia estreinatuko dute Patxi Zubizarretak, Maddi Oihenartek, Antton Valverdek, Mintxo Cemillanek eta Malen Fernandez de Larrinoak. Bihar iluntzean, Galbahea emanaldia estreinatuko du Gotzon Barandiaran idazleak ere. Ondoan izango ditu Rafa Rueda, Urdin Baraiazarra, Uxue Garcia, Mariana Blanco, Amaia Garcia eta Lander Bilbao musikariak. Eta igande eguerdian amaituko da festibala, Gorka Arresek, Harkaitz Canok eta Maite Larburuk taularatuko duten emanaldiarekin: Gehiago gustatu zitzaidan aurreko zure liburua.

Joan den astean zabaldu zen albistea: Espainiako Auzitegi Gorenak ez du tramiterako onartu Uliazpi fundazioko 34 lanpostutako euskara eskakizunen kontrako sententziari jarritako kasazio helegitea. Gaur, hori salatzeko, LABek eta ELAk —enpresa batzordean gehiengoa dute– elkarretaratzea egin dute Uliazpiren egoitzaren aurrean, Donostian. Hizkuntza eskubideak bermatuko dituen araudi bat eskatu dute. 2021eko uztailean onartu zuen Uliazpik 34 zaintzaile kontratatzeko prozesua; euskararen ezagutza —B2 titulua— baldintza zen 32 posturentzat, eta meritua beste birentzat. Alabaina, EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak iazko martxoan ebatzi zuen ez zirela legezkoak eskakizun horiek. Gipuzkoako Foru Aldundiak kasazio helegitea jarri zuen Espainiako Auzitegi Gorenean, baina, joan den astean, horrek erabaki zuen tramitera ez onartzea. Uliazpiko langileak ez daude ados epaileen erabakiekin. Horregatik, gaur elkarretaratzea egin dute fundazioaren egoitzaren parean, Epai euskarofoboen aurka. Uliazpi aurrera! lelopean. Bertan izan dira zenbait langile, baita Gipuzkoako Foru Aldundiko —haren mendekoa da Uliazpi— eta euskalgintzako zenbait kide ere. Enpresa batzordearen gehiengoak deitu du elkarretaratzera —LABek eta ELAk—. CCOO ere enpresa batzordeko kide da, baina ez du bat egin deialdiarekin. [articles:2125674] Protesta amaituta, ohar bat irakurri dute. Nabarmendu dute badagoela arrazoirik kaleak hartzeko: «Hemen gaude, kalera ateratzeko beharra ikusten dugulako, epaileak gure hizkuntza eskubideen inguruan erakusten ari diren gaitzustea salatzeko». Halaber, gaitzetsi dute zalantzan jarri dituztela Uliazpiko 34 lanpostu egonkortzeko lan eskaintza publikoaren oinarriak. Baita langileen eta erabiltzaileen eskubideak ere: «Gutxietsi egiten du Uliazpiko langileek egin duten esfortzua, artatzen dituzten pertsonen hizkuntza eskubideak kontuan hartuak izan daitezen». Baina, kasu jakin batez harago joanda, arazoa orokorragoa dela iruditzen zaie. «Uste genuen denborarekin euskal administrazioko euskararen normalizazioari buruzko araudiak modua emango zigula herritarren hizkuntza eskubideak bermatzeko; orain ikusten dugu ezetz». Izan ere, araudiaren interpretazioan «aldaketa bat» egon dela nabarmendu dute. Okerrerako: «Bigarren kategorian utzi du euskal hiztuna». Eta orokortua dela, gainera: «Tantak ziren hori euri jasa bihurtu da, egungo hizkuntza araudia zalantzan jartzen duten sententziek zalantzan jartzen dutelako orain arte egindako ibilbide guztia». «Langileek LEPa gainditzeko eta euskara ikasteko egin duten esfortzua zakarretara joango da agian». JON TXASKO Langile batzordeko LABen ordezkaria Langileen izenean, Jon Txaskok eta Imanol Simonek hitz egin dute. Langile batzordean LABen ordezkaria da Txasko; ELArena Simon. Gordin mintzatu da Txasko: «Lehenengo balorazioa oso ezkorra da». «Kezkatuta» daudela dio, ez dakitelako zer gertatuko den langileekin: «Azken erabakiarekin, LEPeko baldintzak atzera bota dituzte; ikusi beharko da zer gertatzen den, ez dakigu, baina langileak oso kezkatuta daude. LEPa gainditzeko eta euskara ikasteko egin duten esfortzua zakarretara joango da agian». Euskara lanerako ezinbesteko lanabestzat daukate batak zein besteak. Hala nabarmendu du Simonek: «Euskarak beharrezkoa izan behar du lan hau egiteko, ze gure erabiltzaile gehienak euskaldunak dira, eta behar dute». Erabiltzaileek ezaugarri «bereziak» izaki —adimen urritasuna dutenekin lan egiten dute—, beren hizkuntzan artatzea ezinbestekotzat dauka Simonek: «Azken finean, gure erabiltzaileak dira garrantzitsuenak, ez gu bakarrik. Haientzat egiten dugu lan, eta haiekin ondo egin behar ditugu harremanak; horretarako, euskaraz jakin behar dugu, ezinbestekoa da». «Erabiltzaileekin ondo egin behar ditugu harremanak; horretarako, euskaraz jakin behar dugu, ezinbestekoa da». IMANOL SIMON Langile batzordeko ELAren ordezkaria Ordea, Gorenaren ebazpenaren ondorioz, zalantzak nagusitu dira langileen artean. Txaskoren arabera, laster beste LEP bat egitekoak dira, eta ez dakite zer gertatuko den: «Hartuko ditugu pertsonak euskaraz jakin gabe? Behin eta berriro erdara inposatuko dute? Horren aurrean gaude». Eta gehitu du: «Euskal hiztun guztien eskubideak zalantzan jartzen ari dira». Konponbide eske Hori ikusita, langileen ordezkariek konponbideak eskatu dituzte oharrean. Nabarmendu dute egungo araudiak ez diola «ibilbide bat» eskaintzen hizkuntza normalizazioari. Beraz: «Gure hizkuntza eskubideak bermatuko dituen araudi bat eskatzen diegu botere publikoei, eta herritarrak animatzen ditugu euskararen normalizazioaren aurkako ofentsiba judizialaren aurka mobilizatzera». [articles:2125684]

Eibar, Elgeta eta Bergara arte parke eoliko bat eraikitzeko baimena eskatu du Arena Power Solar enpresak. Basalgo parkea litzateke Gipuzkoako handiena, 6 aerosorgailu eta ia 40 Megawatteko potentziarekin. Zazpi lirateke Gipuzkoan egin asmo diren parke eolikoak.

Mondragoneko kooperatibek 593 milioiko irabaziak izan dituzte 2023an. Gainera, salmentak 11.000 milioitik gorakoak izan ziren, eta 4,4 % igo dira 2024ko lehen lau hilabeteetan.